Yedi tepenin çiçekleri Hereke halısında

İstanbul yedi tepeden toplanan çiçekler Hereke halısına dokunuyor…

Dokumasından kesimine kadar her ilmeğinde el işçiliği barındıran Hereke halısıyla ilgili bilgi almak üzere, Han Halı’ya düşürüyoruz yolumuzu. Dört kuşaktır halı dokumacılığıyla uğraşan Ör ailesinin son üç erkek bireyinin işlettiği Han Halı’nın sahiplerinden Nurhan Ör, ‘’Bu kültüre sahip çıkmalıyız’’diyor.

Tarihi 1843’e dayanan ve Sultan Abdülmecit’in Hereke Fabrika-i Hümayun isimli fabrikayı kurmasıyla başlayan Hereke halıcılığı bugüne kadar gelmeyi başarmış. Hereke halısını diğer halılardan ayıran, özel kılan pek çok özellik var; çift düğüm kullanılması, biri ince biri kalın çift atkı takma işleminin olması, kesiminin el ile yapılıyor olması…

Bugün pek çok firma Hereke halısının devamlılığı için çalışıyor. Bunlardan biri de Han Halı. Han Halı dört kuşaktır halı üretiyor. Bu işi öyle benimsiyor ki aile, soyadı kanunu çıktığında “Ör” soyadını alıyor. Han Halı’nın merkezi Hereke’de, ancak İstanbul’da olup Hereke’ye gelemeyen müşterileri için İstanbul, Bağdat Caddesi’nde şubeleri bulunuyor. Bugüne kadar pek çok yerli ve yabancı devlet büyüğüne, sanatçıya ipek halılarından kendi elleriyle hediye eden Han Halı, bugün Hereke’de 2 bin tezgâhla çalışıyor. Birebir siparişlerin dışında, uzun zamandır çalıştıkları Japonya, Amerika gibi ülkelere halılarını ihraç eden Han Halı’nın amacı Hereke Halısı’nın ismini kaliteden ödün vermeden daha yükseğe çıkarmak.

“Halı dokumak sabır işi”

Hereke halısının özelliklerini Han Halı’nın sahiplerinden olan Nurhan Ör’den dinlemeden önce, dokuyan kadınlara soralım bu işin sırrını dedik. Yıldız ve Mehtap Özçoban iki kardeş. 17–18 senedir halı dokuyorlar. Tezgahlarında dokudukları halının adı, Yasin Suresi. Ellerindeki halıya başlayalı iki buçuk sene olmuş, Yıldız Özçoban “İki üç ayı kaldı,” diyor ve devam ediyor: “Nasıl yaptığımızı merak edenlerin bizi izlemeye başladıktan bir süre sonra uykuları geliyor ve bize, ‘biz işimizin sıkıcı olduğunu düşünüyorduk, Allah asıl size sabır versin,’ diyorlar. Gerçekten sabır işi halı dokumak. Bu halıyla iki buçuk senedir uğraşıyoruz ve renk tonları birbirine çok benziyor. Bu da bizi zorluyor, ancak işimiz bu ve işimizi seviyoruz.’’

Duvarlara asılı eski fotoğraflara baktığımızda da daha çok kadın dokumacıları görüyoruz. Neden bu sektörde daha çok kadınların çalıştığını sorduğumuzda ise, Mehtap Özçoban kadınların daha sabırlı ve daha zarif ellere sahip oldukları için çoğunlukta bu işte tercih edildiklerini söylüyor.

Hereke halıları, Hereke Yün Halısı ve Hereke İpek Halısı olmak üzere ikiye ayrılıyor. Halıların renk tonları, desenleri dokuyacak kişinin önüne gelmeden tasarımcılar tarafından hazırlanıyor. Sonrasında ise çalışanlar büyük bir sabırla halılarını dokuyup, bizlere sunuyorlar. Hereke halısıyla ilgili diğer bilgileri de Nurhan Ör’den dinliyoruz.

Hereke halısında kaç çeşit motif var ve daha çok hangi desenler kullanılıyor?

Hereke halıları genelde çiçek atmosferi üzerine kurulmuştur. Tabii kullanılan belli çiçek motifleri var; lale, gonca gül, yaprak, karanfil, sümbül, badem, çiçek buketleri… Bunların içinde en çok bilineni “7 dağın çiçeği” dediğimiz motiftir. Bu da İstanbul 7 tepeden toplanan çiçeklerin bir ilkbahar atmosferiyle halıya yansıtılmasıdır.

Halılarda kullanılan ipler nereden geliyor?

Biz 3 tarz halı dokuyoruz: Hereke Yün, Yün İpek ve İpek. İpek Bursa, Bilecik ve Söğüt bölgelerinden geliyor ve özellikle Koza Birlik’ten alıyoruz. Yün ise Anadolu’nun yüksek yaylalarından toplanan yünlerin tiftik ile karışımından oluşuyor.

“Çinliler çakma Hereke halısı satıyorlar”

2008 yılında Çin, Hereke halısı adı altında bir halı satmaya başlamış. Bu olayı biraz anlatır mısınız? Sizi ne yönde etkiledi?

Çin bir halı üretiyor ve Hereke halısı diye satıyor. Bu halıların Hereke ile hiçbir bağlantısı yok. Sadece desenler kopyalanıyor ancak kalite asla kopyalanamıyor. Bu kaliteden yoksun halılar özellikle turistlere hakiki Hereke adıyla satılıyor. Ülkelerine döndüklerinde aldıkları halının çakma olduğunu öğrendiklerinde ise arkadaşlarına Türkiye’de Hereke alırken kazıklandıklarını anlatıyorlar. Böyle bir sahtekarlık olayının merkezinde Hereke markası olduğu için isim olumsuz etkileniyor ama bu olaydan sonra Hereke halısı piyasada bilinir hale geldi.

Uzun zamandır bu sektördesiniz. Yıllar içerisinde değişen nedir?

Ürün daha kaliteli, daha ince ve daha sık dokunur hale getirildi. Çünkü gelişen teknolojiyle daha ince hammaddeye, daha kullanışlı tezgâhlara, çeşit çeşit desenlere sahibiz. Eskiden 15–20 desenle çalışılırken bugün 100’e yakın desenimiz var. Bir tasarım atölyemiz var, müşterinin isteğine göre halı şekilleniyor. Kişinin portresinden tutun da kedisinin köpeğinin resmine, çok sevdiği bir sanatçının tablosuna kadar kişiye özel ölçüde ve sıklıkta halı dokunabiliyor.

Bir halı ne kadar sürede tamamlanıyor?

Bir metrekare ipek halı standart kalitede 1 yıllık sürede tamamlanıyor. Standart kalite dediğimiz 10x10 santimetrekare de 100 düğümdür. Bir metrekare yün halı ise, 100 günde tamamlanabilir.

Hereke halkı, Hereke halısına sahip çıkıyor mu?

Herekeliler için bir zamanlar Hereke halısı geçim kaynağıydı, ancak şimdi sanayi kuruluşları daha ön plana çıktı. Tabii insanlar da geçim sağlama derdindeler, o yüzden Hereke halısına fazla sahip çıkılmıyor. Bu sadece Hereke Halkı için geçerli değil. Biz toplum olarak değerlerimize sahip çıkamıyoruz. Hereke halısı bilinir, ancak Hereke nerededir pek bilinmez. Bu arada, son zamanlarda Hereke halısının isminin sıkça kullanıldığını hatırlatmak gerekir. Örneğin; Kapalıçarşı dizisinde bazı farklılıklar olsa da halıcılık ve Hereke ön plandaydı, Çocuklar Duymasın dizisinde ev arayan Havuç’un bulduğu ev Hereke’de çıktı, Cem Yılmaz’ın oynadığı Gora filminde uzaya giderken sırtında Hereke Halısı vardı.

Hereke halısının belli bir kullanım ömrü var mı? Alındıktan sonra nasıl kullanılmalı ki bu süre uzasın?

Hereke halısı ömür boyu kullanılabilecek bir ürün.100 yıl geçmiş hala deforme olmamış halılar var. Tabii kullanım şartları çok önemli. Kullanılan temizlik malzemesi çok önemli; beyaz sabun ya da arap sabunuyla ve soğuk suyla temizlenmesi gerek. Farklı kimyasallar kullanıldığında yıpranma olacaktır.

Halı dokuyan kişinin belli özellikleri var mı?

Öncelikle bizim firmamızda 18 yaşın altında kimse çalıştırılmaz. Parmak inceliği önemlidir, ancak bunun yaşla pek ilgisi yok. Bizim en iyi dokumacılarımız 40–45 yaş arası. Eğitim önemli, minimum şartlarda 8 yıllık eğitimini bitirmesi gerekiyor. Dokuyan kişi sabırlı ve tecrübeli olmalı.