Stalin'in Kars'taki tren soygunu

Sovyetler Birliği'nin diktatörü Stalin'in 1906 yılında Kars'ta bir tren soygununa karıştığını biliyor muydunuz? Gençlik yıllarında Kafkasya'da Çarlık rejimine karşı mücadele için Bolşevik partisinin ihtiyaç duyduğu finansmanı temin eden Stalin, Kars'ta Çiyatura altın treninin yükünü "kamulaştırmış."

Sovyetler Birliği'ne 1921'den öldüğü 1953 yılına kadar liderlik eden ve 1936'da başlayan tasfiye süreci ve "terör dönemi" ile mutlak bir diktatör olarak hükmeden Stalin'in ilginç yaşamını konu edinen iki ciltlik biyografi İthaki Yayınları'ndan okurla buluştu. İngiltere Kraliyet Edebiyat Derneği üyesi yazar Simon Sebag Montefiore'nin kaleme aldığı biyografinin "Genç Stalin" adlı ilk cildi 2010 yılı Kasım ayında yayımlanmıştı. Biyografinin ikinci cildi "Kızıl Çar'ın Sarayı" adıyla yine İthaki Yayınları'ndan Eylül ayında çıktı. Stalin'in biyografisinin her iki cildini de Türkçe'ye Yavuz Alogan çevirdi.

"Kafkaslar'ın Lenin'i"

Gürcistan'ın Gori kentinde bir ayakkabı ustasının oğlu olarak doğan Josef Visarionoviç Cugaşvili'nin papaz okulundaki eğitimi, Marksizmle ilk tanışması, bir Bolşevik militana dönüşmesi ve aşkları, silahlı mücadelesi, hapishane ve sürgünlerde geçen macera dolu gençlik yıllarının yer aldığı ilk ciltte, onun "Kafkaslar'ın Lenin'i"ne dönüşmesinin hikayesi yer alıyor.

"Soso ve kamulaştırma eylemleri"

Stalin, Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi içinde 1903'te Lenin ile Julius Martov arasında yaşanan anlaşmazlık sonucunda Menşevik ve Bolşevik olmak üzere ikiye ayrılan partinin Bolşevik kanadında yer alır. Çarlık rejimine ve onun muhaliflere nefes aldırmayan gizli polisi Ohrana'ya karşı mücadelede müthiş bir deneyim kazanan Stalin ya da 1900'lerin başında Kafkasya'da anıldığı adıyla Soso, partinin ve eylemlerinin finansmanı için oluşturduğu bir "ekip" ile "kamulaştırma eylemleri" yani, banka soygunları gerçekleştirmektedir.

"Lenin ve Bolşevik Merkez"

Montefiore'nin onlarca kaynağa ve Sovyetler Birliği'nin yıkılmasının ardından erişime açılan arşiv belgelerine başvurarak derlediği biyografide, Stalin, bu soygunları örgütleyen ve yöneten kişi olarak anlatılıyor. Ancak Stalin, kendisini geride tutuyor. Çünkü, partinin Menşevik kanadı, bu soygunlara karşı çıkmaktadır ve soygunlara karışanların partiden ihracı için bir kongre kararı aldırmışlardır. Lenin, bu kararın alınmasına destek vermiş ancak Soso'nun (Stalin) banka soygunları ve örgütlü haraç toplama faaliyetleri için Bolşevik Merkez denilen üç kişilik gizli bir grup örgütledi ve bu grubu yönetti. Soso da Lenin'e para bulma beceresini, Karadenizde Novorosisk'ten Osetya'da Vladikafkas'a, Tiflis'e kadar uzanan geniş bir alanda sergilemişti.

Troçki de doğruluyor

Biyografi yazarı Fiore, bu konuda Sovyetler Birliği'nin, Lenin'in ölümünden sonra Stalin tarafından tasfiye edilen ve sonra da öldürtülen yöneticilerinden Troçki'nin de ifadelerini paylaşıyor. O tarihlerde Menşevikler arasında yer alan ve Saint Petersburg Sovyeti'ne başkanlık eden Troçki, Stalin'in bu soygunları Lenin'in talimatıyla ve Bolşeviklere maddi kaynak sağlamak için yaptığını belirtiyor.

"İşadamlarının eşleriyle ilişkiye girip bilgi topluyordu"

Silahlı banka soygunlarını başlatan ilk kişi olarak anılan Stalin, yabancı işadamlarının eşleriyle ilişki bile kurup bilgi topluyor, parti için para temin edeceği soygunları planlıyordu. Soygunlar ise genellikle fazlaca kanlı gerçekleşiyordu. Çarlık rejiminin korumaları Kazak atlılar ile gerçekleşen çatışmalar, banka araçlarına atılan bombaların sonuçları da pek çok cana mal oluyordu.

Dövüş, silahlı çarpışma ve kılık değiştirme ustası

Bir dövüş, silahlı çarpışma ve kılık değiştirme ustasına dönüşen Stalin'in, Gürcü militanlarıyla yaptığı soygunlardan biri de 1906 yılında Kars'ta gerçekleşiyor. Kars o sırada 1878 yılında Ayastefanos Antlaşması'yla savaş tazminatı olarak bırakıldığı Çarlık Rusya'sının yönetimi altında bulunmaktadır.

Bolşevik gruplar arasında rekabet

Gürcistan'da Soso'nun dışında da banka soygunları gerçekleştiren Bolşevik militan grupları bulunmaktaydı. Hatta yazar bu grupların aralarında bir tür rekabet oluştuğunu aktarıyor. Bu militan gruplardan birinin lideri olan Davreçevi'ye göre, "Stalin'in adamları bir gün, vali konağının tam karşısındaki Gürcistan Tarım Bankası'na güpegündüz ateş ederek daldı. 'Eller yukarı!' diye bağırdıktan sonra para destelerini topladılar ve havaya ateş ederek ortadan kayboldular. Üstün bir örgütçü olan Kamo, Stalin'in hazırladığı plana göre soygunu yönetiyordu."

Banka soyguncuları arasındaki rekabet şiddetlendi, fakat aralarında yoldaşça bir ilişki de vardı. O dönemin en büyük soygununu gerçekleştiren kişi de Davriçevi oldu. Duşeti'de yaptığı bir soygunda Sosyalist-Federalistler için 100 bin ruble sağladı.

Kars'ta altın taşıyan trenin soyulması

Kitapta anlatılana göre, Stalin, Çintsadze ve Kamo bu eyleme daha cüretkar soygunlarla yanıt verdiler. Kars'ta, Çiyatura altın treninin yolunu kesip soydularsa da işler kötü gitti ve çıkan çatışmada birkaç militan öldü. Biyografi yazarı Simon Sebag Montefiore, bu bilginin kaynağı olarak ise Rusya arşivini gösteriyor (GF IML, 8.2.1.624.1-26). Daha sonra, 1906 yılının kasım ayında Kote, Borzomi posta arabasının yolunu kesti, fakat arabanın iki yanındaki Kazak atlılar karşılık verdiler. Silahlı çatışma sırasında, arabanın atları parayla birlikte dörtnala uzaklaştı.

Tiflis'te 3,4 milyon dolarlık banka soygunu

Stalin'in ekibinin bu yıllarda gerçekleştirdiği en büyük "kamulaştırma eylemi", 13 Haziran 1907'de Tiflis'teki banka soygunuydu. Silahların ateşlendiği, bombaların patladığı ve Ohrana arşivlerine göre yaklaşık 40 kişinin öldüğü eylemde, 250 bin ile 341 bin ruble arasında bir para çalındı. Söz konusu miktar, günümüzün 1,7 milyon pound ya da 3,4 milyon ABD dolarına eşit bir paraydı.

Montefiore, militanların kendileri için çalmadıklarını kitabında şöyle anlatıyor: "Öteki çetelerin silahşorları, kıyafet, kızlar ve şarap için para harcarlardı. Fakat Stalin paraya önem vermez, elinde avucunda ne varsa, hepsini yoldaşlarıyla paylaşırdı. 'Üstü başı dökülen Stalin'in hep paraya ihtiyacı vardı' diye yazar Yordanya. 'Bu bakımdan, Şaumyan, Maharadze, Mdivani ve Kavtaradze gibi iyi yaşamaktan hoşlanan öteki Bolşevik entelektüellerden farklıydı."

1917 Ekim devrimi süreci ve sonrası ise biyografinin ikinci cildi "Kızıl Çar'ın Sarayı"nda anlatılıyor. Bu ciltte Stalin'in Sovyetler Birliği'nde büyük tasfiyeyi gerçekleştirdiği terör dönemi de ayrıntılı bir şekilde yer alıyor.