Canlı Yayın
Esra Öz
Günümüzde ise kavramın daha çok siyasetle, özellikle de son dönemlerde İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden ayrılması anlamına gelen, “Brexit” süreciyle ve ABD Başkanlık seçimleriyle ilişkilendirildiği görülüyor. “Yalanın Siyaseti” isimli kitapta, detaylı şekilde işlenen kavram Türkçe’ye “Hakikatin-önemsizleşmesi” olarak çevriliyor.
Medya ve hakikat
Atatürk Üniversitesi İletişim Fakültesi ve Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi'nin ortak düzenlediği 3. Uluslararası Sağlık İletişim Sempozyumunda Dr. Eda Turancı ile birlikte “Post-Truth Kavramını Sağlık ve Bilim İletişimi Perspektifinden Anlamaya Çalışmak” başlıklı sözlü sunum yaptık. İletişim teknolojilerindeki gelişmeler ve özellikle internetin yaygınlaşması, fikirlerin, düşüncelerin, bilgilerin hem yayılması hem de üretilmesi açısından önemli sonuçlar doğuruyor. Buna göre yeni iletişim teknolojileri ekseninde medyanın günümüzdeki düzeni, hakikatin önemini yitirmesinin temel nedenleri arasında görülüyor.
Kaynaksız sağlık haberleri
Medyanın sağlığa olan ilgisi, çeşitli araştırmalar tarafından da ortaya konuluyor. Örneğin Pelechia, 20. yüzyılın ikinci yarısında İngiliz basınındaki bilim haberlerini inceliyor ve bu haberlerin yüzde 70’den fazlasının, tıp ve sağlık üzerinde durduğunu tespit ediyor. 2014 yılında “Bilimin eşik bekçileri Türkiye'de gazetecilerin gözünden bilim haberciliği” başlıklı gazeteciler üzerine yapılan bir çalışmada ise, haber konuları üzerinden bir analiz gerçekleştiriliyor ve bilim habercilerinin en çok sağlık ve teknoloji haberi yaptıkları sonucuna varılıyor.
Sosyal medyada gerçek ötesi dönem ve güvenilirlik neden geçiyor?
“Sağlık ve Bilim Haberciliği”nin mercek altına alındığı Avrupa Gıda Bilgi Konseyi’nin (EUFIC) Brüksel’de düzenlediği “Bilime Güvenmek: Kanıtlar Ötesi Dönem” başlıklı konferansta Beslenme uzmanı Clare Leonard, şu bilgileri verdi: “Verilerle ilgili kaynaklara ulaşmak için doktorlara ve diyetisyenlere gitmemiz gerekmiyor. Hangi kaynaklara güveneceğimizi bilemiyoruz. Edelman Çevrimiçi Güven Parametresi, 28 ülkede 33 binden fazla kişinin katıldığı ankette 4 büyük kuruluş hakkında güven duyulmasıyla ilgili sorular soruluyor; özel sektörler, medya, hükümet ve STK’lara ne kadar güvendiğimizi anlamaya çalışıyorlar. 2017 yılı sonuçlarına göre, katılımcılar hiçbir kuruma tam olarak güvenmiyorlar. Hepsinin güven oranı yüzde 50’nin altında. 2016 ve 2017 yılları arasında en fazla medyaya karşı güven düşmüş. İnsanlar bilimin neden değiştiğini anlamıyorlar.”
Sosyal medyada içerikleri verirken daha çok resim, daha az bilgi verilmesinin güven oluşturulmada etkili olacağını söyleyen Clare Leonard, güven oluşturmanın yolunun, daha öz ve kısa bilgi verilmesi olabileceğini söyledi.
Gerçek ötesi durumlar ve sahte haberler bilimi ve bilim gazeteciliğini nasıl şekillendirdi?
İngiltere’nin medya konusunda en önemli referans kurumlarından biri olan Bilim Medya Merkezi'nden (Science Media Center) Kıdemli Basın Sözcüsü Fiona Lethbridge, “2002'de açılan ve ana mottosu "Bilim insanları medyayı daha iyi kullandıklarında, medya da bilimi daha iyi yönde etkiliyor olacak” olan Bilim Medya Merkezi’nin amacı, günümüzün tartışmalı bilim, sağlık ve çevre haberlerinin doğruluğunu ve kanıtlanabilirliğini geliştirmek ve iklim değişikliği ve beslenme bilimi üzerine çalışmalar gerçekleştirmek. Medya ve bilim dünyası arasında köprü görevini gazeteciler üstleniyor. Merkezimiz, 320 bilim ve sağlık habercisi ile birlikte çalışıyor. Bilim haberleri yapılırken, gazeteciler dikkat çeken noktaları başlığa taşıyor. Abartı konusunda sadece medya mensuplarına yüklenmek haksızlık olur. Hata çoğu zaman haberin kaynağı olan uzmandan ya da basın bültenlerinden başlıyor. Sağlık haberlerinin daha sağlıklı olması için bağımsız uzmanların görüşlerine başvurulması gerekir.” diye konuştu.
Almanya’da bilim iletişimi bölümü açıldı
Almanya'nın ilk uluslararası kamu üniversitesi olan Rhein-Waal'dan Bilim İletişimi uzmanı Prof. Alexander Gerber, “Eğitim süresi üç yıl olan Bilim iletişimi bölümü açtık. Açık bilim kavramı gelişmeli. Sağlık ve beslenme haberlerinde insanların kafasını karıştıran ve kişisel tecrübelere dayandırılan yanlış mesajlar daha çok ünlüler tarafından veriliyor. Bilimsel kanıtlarla duygular karşı karşıya geldiğinde her zaman duygular kazanır. Mesela yıllar önce aşıların otizme yol açtığı şeklinde bir makale yayınlanmıştı. Daha sonra bu makalenin yeterli kanıtlarının olmadığı ortaya çıktı. Halk da bundan çok etkilenmedi. Ancak Robert De Niro, “Aşı oğlumu otistik yaptı” diye ortaya çıkınca çok sayıda kişi ona inandı ve çocuklarına aşı yaptırmadılar. Bu tamamen kişisel bir tecrübeydi ama ortada otizmli bir çocuk olunca toplumun bir bölümü inanmayı tercih etti.” dedi.
Bilim ve sağlık haberlerinde bilimsel bilgiye dayandırılan haberlerin az sayıda olduğu görülüyor. Bu tür haberler daha çok insanları duyguları üzerinden yakalayabilecek habercilik anlayışı ile yapılıyor. Bilimsel bilgiye dayanarak yapılması gereken bilim ve sağlık haberciliğinde bu konuya daha çok dikkat edilmesi gerekiyor. Gerçeklerin anlatılması için, gazeteciler uzmanlaşmalı, kanıta dayalı habercilik anlayışı benimsenmeli, bilim ve sağlık okuryazarlığı bilincinin geliştirilmesi gerekiyor.
Günümüzde ise kavramın daha çok siyasetle, özellikle de son dönemlerde İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden ayrılması anlamına gelen, “Brexit” süreciyle ve ABD Başkanlık seçimleriyle ilişkilendirildiği görülüyor. “Yalanın Siyaseti” isimli kitapta, detaylı şekilde işlenen kavram Türkçe’ye “Hakikatin-önemsizleşmesi” olarak çevriliyor.
Medya ve hakikat
Atatürk Üniversitesi İletişim Fakültesi ve Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi'nin ortak düzenlediği 3. Uluslararası Sağlık İletişim Sempozyumunda Dr. Eda Turancı ile birlikte “Post-Truth Kavramını Sağlık ve Bilim İletişimi Perspektifinden Anlamaya Çalışmak” başlıklı sözlü sunum yaptık. İletişim teknolojilerindeki gelişmeler ve özellikle internetin yaygınlaşması, fikirlerin, düşüncelerin, bilgilerin hem yayılması hem de üretilmesi açısından önemli sonuçlar doğuruyor. Buna göre yeni iletişim teknolojileri ekseninde medyanın günümüzdeki düzeni, hakikatin önemini yitirmesinin temel nedenleri arasında görülüyor.
Kaynaksız sağlık haberleri
Medyanın sağlığa olan ilgisi, çeşitli araştırmalar tarafından da ortaya konuluyor. Örneğin Pelechia, 20. yüzyılın ikinci yarısında İngiliz basınındaki bilim haberlerini inceliyor ve bu haberlerin yüzde 70’den fazlasının, tıp ve sağlık üzerinde durduğunu tespit ediyor. 2014 yılında “Bilimin eşik bekçileri Türkiye'de gazetecilerin gözünden bilim haberciliği” başlıklı gazeteciler üzerine yapılan bir çalışmada ise, haber konuları üzerinden bir analiz gerçekleştiriliyor ve bilim habercilerinin en çok sağlık ve teknoloji haberi yaptıkları sonucuna varılıyor.
Sosyal medyada gerçek ötesi dönem ve güvenilirlik neden geçiyor?
“Sağlık ve Bilim Haberciliği”nin mercek altına alındığı Avrupa Gıda Bilgi Konseyi’nin (EUFIC) Brüksel’de düzenlediği “Bilime Güvenmek: Kanıtlar Ötesi Dönem” başlıklı konferansta Beslenme uzmanı Clare Leonard, şu bilgileri verdi: “Verilerle ilgili kaynaklara ulaşmak için doktorlara ve diyetisyenlere gitmemiz gerekmiyor. Hangi kaynaklara güveneceğimizi bilemiyoruz. Edelman Çevrimiçi Güven Parametresi, 28 ülkede 33 binden fazla kişinin katıldığı ankette 4 büyük kuruluş hakkında güven duyulmasıyla ilgili sorular soruluyor; özel sektörler, medya, hükümet ve STK’lara ne kadar güvendiğimizi anlamaya çalışıyorlar. 2017 yılı sonuçlarına göre, katılımcılar hiçbir kuruma tam olarak güvenmiyorlar. Hepsinin güven oranı yüzde 50’nin altında. 2016 ve 2017 yılları arasında en fazla medyaya karşı güven düşmüş. İnsanlar bilimin neden değiştiğini anlamıyorlar.”
Sosyal medyada içerikleri verirken daha çok resim, daha az bilgi verilmesinin güven oluşturulmada etkili olacağını söyleyen Clare Leonard, güven oluşturmanın yolunun, daha öz ve kısa bilgi verilmesi olabileceğini söyledi.
Gerçek ötesi durumlar ve sahte haberler bilimi ve bilim gazeteciliğini nasıl şekillendirdi?
İngiltere’nin medya konusunda en önemli referans kurumlarından biri olan Bilim Medya Merkezi'nden (Science Media Center) Kıdemli Basın Sözcüsü Fiona Lethbridge, “2002'de açılan ve ana mottosu "Bilim insanları medyayı daha iyi kullandıklarında, medya da bilimi daha iyi yönde etkiliyor olacak” olan Bilim Medya Merkezi’nin amacı, günümüzün tartışmalı bilim, sağlık ve çevre haberlerinin doğruluğunu ve kanıtlanabilirliğini geliştirmek ve iklim değişikliği ve beslenme bilimi üzerine çalışmalar gerçekleştirmek. Medya ve bilim dünyası arasında köprü görevini gazeteciler üstleniyor. Merkezimiz, 320 bilim ve sağlık habercisi ile birlikte çalışıyor. Bilim haberleri yapılırken, gazeteciler dikkat çeken noktaları başlığa taşıyor. Abartı konusunda sadece medya mensuplarına yüklenmek haksızlık olur. Hata çoğu zaman haberin kaynağı olan uzmandan ya da basın bültenlerinden başlıyor. Sağlık haberlerinin daha sağlıklı olması için bağımsız uzmanların görüşlerine başvurulması gerekir.” diye konuştu.
Almanya’da bilim iletişimi bölümü açıldı
Almanya'nın ilk uluslararası kamu üniversitesi olan Rhein-Waal'dan Bilim İletişimi uzmanı Prof. Alexander Gerber, “Eğitim süresi üç yıl olan Bilim iletişimi bölümü açtık. Açık bilim kavramı gelişmeli. Sağlık ve beslenme haberlerinde insanların kafasını karıştıran ve kişisel tecrübelere dayandırılan yanlış mesajlar daha çok ünlüler tarafından veriliyor. Bilimsel kanıtlarla duygular karşı karşıya geldiğinde her zaman duygular kazanır. Mesela yıllar önce aşıların otizme yol açtığı şeklinde bir makale yayınlanmıştı. Daha sonra bu makalenin yeterli kanıtlarının olmadığı ortaya çıktı. Halk da bundan çok etkilenmedi. Ancak Robert De Niro, “Aşı oğlumu otistik yaptı” diye ortaya çıkınca çok sayıda kişi ona inandı ve çocuklarına aşı yaptırmadılar. Bu tamamen kişisel bir tecrübeydi ama ortada otizmli bir çocuk olunca toplumun bir bölümü inanmayı tercih etti.” dedi.
Bilim ve sağlık haberlerinde bilimsel bilgiye dayandırılan haberlerin az sayıda olduğu görülüyor. Bu tür haberler daha çok insanları duyguları üzerinden yakalayabilecek habercilik anlayışı ile yapılıyor. Bilimsel bilgiye dayanarak yapılması gereken bilim ve sağlık haberciliğinde bu konuya daha çok dikkat edilmesi gerekiyor. Gerçeklerin anlatılması için, gazeteciler uzmanlaşmalı, kanıta dayalı habercilik anlayışı benimsenmeli, bilim ve sağlık okuryazarlığı bilincinin geliştirilmesi gerekiyor.
SON DAKİKA
