Yeni paralar görücüye çıktı

Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz, 2009 Ocak'ta kullanılacak "Türk lirasını" tanıttı. Türk lirasında en küçük baknot 5, en büyük 200 YTL olacak.

MB Başkanı Yılmaz, para reformu çerçevesinde 1 Ocak 2005 tarihinde Türk lirasından 6 sıfırın atıldığını anımsatarak, geçici olarak eklenen "yeni" ibaresinin 1 Ocak 2009 tarihi itibarıyla kaldırılacağını kaydetti.

Yılmaz, böylece ikinci aşamada Türk lirasına dönüleceğini ve böylece reformun tamamlanmış olacağını belirtti. 1 Ocak 2009'da tedavüle girecek Türk Lirası banknotlarının ön ve arka yüzlerinde yer alan özellikleri tanıtan Yılmaz, tüm banknotların ön yüzünde Atatürk portrelerinin bulunacağını söyledi.

Yılmaz, banknotlarda belirli açılarla 3 farklı Atatürk portresinin kullanıldığını ifade ederek, bu portrelerin Atatürk'ün gülümsediği fotoğraflardan yararlanarak tasarlandığını kaydetti.

Durmuş Yılmaz, banknotların ön yüzlerinde, ayrıca Atatürk'ün portreleriyle bütünlük oluşturan ay yıldız motifinin yer alacağını anlattı.

Banknotların arka yüzlerinde ise ulusal ve uluslararası özellik yaratmış, tarihe mal olmuş şahsiyetlerin portreleri yer alacağını ifade eden Yılmaz, arka yüzde ayrıca onların çalışma alanları ve eserlerini sembolize eden eserlerin bulunacağını kaydetti.

Türkiye'de yetişmiş bu değerleri herkese tanıtacak olmak ayrı bir iftihar ve mutluluk vesilesi olduğunu belirten Yılmaz, isimler belirlenirken esas alınan kıstasları şöyle sıraladı:

"* Bilim insanı veya sanatçı olmaları,
* Toplumumuzdan yetişmiş, herhangi bir tartışmaya yer bırakmayacak şekilde milli değer olmaları,
* Evrensel değer taşımaları,
* Herhangi bir siyasi görüşle özdeşleştirilmemeleri, tüm topluma mal olacak kişilikler olmaları,
* Daha önce tedavüle çıkarılan banknotlarda veya diğer ülke paralarında yer almamış olmaları."

En düşük değerli banknotun 5 TL, en büyük değerli banknotun ise 200 TL olacağını bildiren Yılmaz, banknotların özelliklerini şöyle sıraladı:

Ord. Prof. Dr. Sayılı: Bilim tarihi alanında ilk doktoranın sahibi

5 TL'lik banknot: Ön yüzünde Atatürk portresi, portreyi çevreleyen kırmızı ay yıldız motifi ve stilize edilmiş atom motifi bulunacak. Arka yüzünde bilim tarihçisi Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı'nın portresi yer alacak.

Portre, İslam Tarihi Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi tarafından sağlandı. Arka yüzde ayrıca bilim tarihindeki bazı önemli olayları sembolize etmek üzere güneş sistemi, atomun yapısı, DNA gibi motifler de kullanıldı.

1913-1993 yılları arasında yaşayan Ord. Prof. Aydın Sayılı, Harvard Üniversitesi'nde ve bilindiği kadarıyla dünyada bilim tarihi alanında verilen ilk doktora derecesinin sahibi.

Türklerin, İslam Dünyasının, Mısırlıların, Mezopotamyalıların ve diğer çeşitli medeniyetlerin bilime ve batı medeniyetinin oluşumuna yaptığı katkıyı ortaya koyan Sayılı, çalışmalarında ilk kaynaklara ulaşmaya, ön yargısız ve nesnel davranmaya özen gösterdi.

Ord. Prof. Dr. Arf: En büyük matematikçilerden biri

10 TL'lik banknot: Ön yüzünde Atatürk portresi, portreyi çevreleyen mor ay yıldız motifi, ikili sayı sistemini ifade eden rakamlar, içinde Atatürk'ten bir kesit bulunan yedigen şekil bulunacak. Arka yüzünde Ord. Prof. Dr. Cahit Arf'ın portresi yer alacak.

Portre, Sabancı Üniversitesi Rektörü ve Matematik Derneği Başkanı Ahmet Tosun Terzioğlu tarafından sağlandı. Arka yüzde ayrıca aritmetik diziler, abaküs, sayılar, Arf değişmezinden bir kesit ve ikili sayı sistemini ifade eden rakamlar olacak.

1910-1997 yılları arasında yaşayan Arf, kendi adıyla bilinen teoremleriyle dünya çapında tanınmış Türkiye'nin yetiştirdiği en büyük matematikçilerden biridir. Cebir, sayılar teorisi, esneklik teorisi, analiz, geometri ve mühendislik matematiği gibi çok çeşitli alanlarda yaptığı çalışmalarla, matematiğe temel katkılarda bulunan Arf, 20'den fazla özgün yayın üretti.

Cahit Arf, Arf değişmezi, Arf kapanışı gibi literatürde kendi adıyla anılan çalışmalarıyla matematik dünyasının önde gelen bilim insanları arasında yer alıyor.

Mimar Kemaleddin: Ulusal mimarlık akımının öncü ismi

20 TL'lik banknot: Ön yüzünde Atatürk portresi, portreyi çevreleyen açık kahverengi ay yıldız motifi ve sarı, beyaz geometrik bir şekil bulunacak.

Portrenin sol tarafında Gazi Üniversitesi rektörlük binasının çizgisel bir çalışması, mimarinin 3 boyutlu yapısını simgelemek üzere küp, kare ve silindir formları yer alacak.

1870-1927 yılları arasında yaşayan Mimar Kemaleddin, imza attığı eserleri ve eserlerindeki tarzıyla ulusal mimarlık akımının öncü isimlerinden. 1909-1919 yılları arasında mimarlık açısından en önemli eserlerini veren Mimar Kemaleddin, 1908'de Osmanlı Mimar ve Mühendis Cemiyeti adı altında ilk meslek odasını kurdu. Gazi Üniversitesi Rektörlük binası, Mimar Kemaleddin'in eserlerinden biri.

Fatma Aliye Hanım: İlk Türk kadın felsefeci

50 TL'lik banknot: Ön yüzünde Atatürk portresi, portreyi çevreleyen ay yıldız motifi, hokka ve tüy kalem motifi bulunacak. Arka yüzünde İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü'nden izin alınarak kullanılan Yazar ve Felsefeci Fatma Aliye Hanım'ın portresi yer alacak.

Portrenin sol tarafında Aliye Hanım'ın edebiyatçı ve felsefeci kişiliğini vurgulamak üzere hokka, tüy kalem, kağıt ve kitap motifleri kullanılarak bir kompozisyon oluşturuldu.

1862-1936 yılları arasında yaşayan Fatma Aliye Hanım, Türk edebiyatının ilk kadın yazarlarından biri ve ilk Türk kadın felsefeci. Tanzimat döneminde yaşayan yazar, eserlerinde çoğunlukla kadının toplumdaki yeri, aile içindeki ve evlilikteki konumu, kadın eğitiminin önemi gibi konuları işleyerek, kadın haklarını o dönemde savundu.

Yazarlığının yanında şairlik yönü de bulunan Fatma Aliye Hanım, kız kardeşiyle birlikte bugünkü adıyla Kadınları Himaye Derneği olan Şefkati Nisvan'ı kurdu, kadınların eğitimine destek olmak, kadınların üretime katılmalarını sağlamak yönünde çaba harcadı.

Itri: Klasik Türk müziğinin kurucusu

100 TL'lik banknot: Ön yüzünde Atatürk portresi, portreyi çevreleyen mor ay yıldız motifi ve içinde müzik notası figürü bulunan pembe renkli daire motifi bulunacak.

Arka yüzünde Itri olarak bilinen Buhurizade Mustafa Efendi'nin portresi yer alacak. Bu portre, Heykeltraş Hüseyin Anka Özkan'ın Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü bahçesindeki heykelden yararlanarak tasarlandı.

Portrenin sol tarafındaki alanda müziği simgeleyen notalar, enstrümanlar ile Itri'nin Mevlevi kişiliğini vurgulamak üzere ney üfleyen Mevlevi dervişe yer verildi.

Kaynaklarda 1640-1712 yılları arasında yaşadığı belirtilen ve Itri adıyla bilinen Buhurizade Mustafa Efendi, klasik Türk müziğinin kurucusu. Bestelerinde melodi zenginliği çok kuvvetli olan sanatçı, Türk müziğinin hemen her formunda eser verdi. Günümüze notalarıyla ulaşabilen eser sayısı 42 olsa da 1000'e yakın bestesi bulunduğu biliniyor.

Yunus Emre: Sevelim, Sevilelim

200 TL'lik banknot: Ön yüzünde Atatürk portresi, portreyi çevreleyen mavi ay yıldız motifi ve turuncu renkte sekizgen şekil bulunacak. Arka yüzünde Yunus Emre portresi yer alacak.

Portre, Ressam Elif Tekin'in çalışmasından yararlanarak tasarlandı. Portrenin solunda Yunus Emre'nin gül motifi, barışın, kardeşliğin ve tasavvufta dervişin ruhunu simgeleyen güvercin motifi, "sevelim sevilelim" sözü ve anıt mezarının görüntüsüne yer verildi.

1238-1324 yılları arasında yaşadığı belirtilen Yunus Emre, Anadolu'da tasavvuf akımının ve Türkçe şiirin öncülerinden. Yunus Emre, medrese eğitimi aldı, Arapça ve Farsça öğrendi, İran ve İran mitolojisiyle ilgilendi, tasavvuf tarihini inceledi.

Eserlerinde Türkçe'nin en güzel ve en güçlü özelliklerini kullanarak, tasavvuf konularını işledi, insanların din, mezhep, ırk, millet ve mevki, sınıf farkı gözetilmeksizin sevilmeyi hak ettiklerini vurguladı.

Türk lirasında 12 güvenlik önlemi bulunuyor

Yeni banknotlardaki güvenlik özellikleri 4 gruba ayrılıyor. Bunlar halka, profesyonellere, makinelere ve Merkez Bankası'na münhasır özellikler olarak belirleniyor.

Halka ve profesyonellere yönelik özellikler de 12 başlık altında şu şekilde sıralanıyor:

"- Emniyet şeridi: Tüm banknotlarda kağıda gömülü olarak yer alıyor. Banknot ışığa tutulduğunda her 2 yüzden de kesintisiz bir hat şeklinde görülüyor. Şerit üzerinde yer alan kupür değeri ve TL harfleri de okunabiliyor.

- Filigran: Ön yüzünde yer alan Atatürk portresinin küçüğü ile kupür değerini gösteren sayıdan oluşuyor. Banknot ışığa tutulduğunda her 2 yüzden de görülebiliyor.

- Holografik şerit folyo: Bunun dünyada ilk kez uygulanmış bir folyo tipi olduğu belirtildi. Banknotların ön yüzünde bulunuyor ve tasarımla uyumlu çeşitli görsel motiflerden oluşuyor.

Banknot hareket ettirildiğinde parlak ve renkli yansımalar veriyor. Farklı açılardan bakıldığında, ay-yıldız motifin altındaki dikdörtgen şekil içindeki TL harfleri kupür değerine dönüşüyor. Bu özellik, yeni banknotlarda yer alan, akılda tutulması ve kontrolü kolay en belirgin güvenlik özelliklerinden biri olarak niteleniyor.

- Kabartma baskı: Atatürk portresinin ve üstte yer alan "Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası" ibaresinin yanı sıra orta bölümde kupür değerini gösteren sayılar ve yazılarda kabartma baskı bulunuyor. Baskının en belirgin olduğu yerler sol alt ve sağ üst köşelerdeki kupür değerini gösteren sayılar olarak belirtiliyor.

- Gizli görüntü: Portrenin sağ alt tarafında, yedigen şeklin içinde, banknota yatay konumda göz hizasında bakıldığında kupür değerini gösteren gizli görüntü bulunuyor. TL banknotlar, yatay olarak tutulduğunda, bu özelliği ekrandaki gibi net şekilde görülebiliyor.

- Bütünleşik görüntü: Banknotlar, ışığa tutulduğunda, sol üst kenarda yer alan şekiller, arka yüzdeki şekillerle birleşerek kupür değerini oluşturuyor.

Boyut farkı

- Boyut farkı: 5 TL banknotların boyutu 64x130 mm, 10 TL banknotların 64x136 mm, 20 TL banknotların 68x142 mm, 50 TL banknotların 68x148 mm, 100 TL banknotların 72x154 mm, 200 TL banknotların ise 72x160 mm. TL banknotların 7. güvenlik özelliğini, boyut farkı oluşturuyor. Tüm banknotların uzun kenarında 6 mm, kısa kenarında ise ikili grup olarak 4 mm fark bulunuyor.

Her banknotun kupür değeriyle orantılı olarak uzun olmasının, görme engellilerin paraları tanımalarını kolaylaştıracağı belirtiliyor.

- Renklendirilmiş banknot kağıdı: TL banknotlarında her kupürün hakim renginin açık bir tonu kağıt rengi olarak uygulandı.

Görme engellilere yönelik özellikler

- Görme Engellilere Yönelik Özellikler: Türk Lirası banknotları tasarlanırken, görme engelli vatandaşların ihtiyaç ve beklentilerine özel önem verildi. Tüm banknotlarda aynı bölgede olmak kaydıyla, banknotların ön yüzünde, sol üst kenarda Braille alfabesinden yararlanılarak oluşturulan noktalar, dokunulduğunda hissedilirken, noktaların sayısına ve yerleşim şekline göre kupür değerleri kolaylıkla anlaşılabiliyor.

5 TL'den 200 TL'ye doğru sırasıyla, 1'den 6'ya kadar rakamlar Braille Alfabesi ile yazıldı. Kupürlerde boy farkı ve diğer kabartmalarla birlikte, görme engellilerin banknotu tanımalarını en çok kolaylaştıracak bir diğer özellik de bu noktalar olacak.

- Renk Değiştiren Şerit: Banknotların arka yüzünde, üzerinde kupür değerini gösteren "sayı" ve "TL" harfleri bulunun Renk Değiştiren Şerit, banknot hareket ettirildikçe yarı şeffaf sarı renkli yansıma veriyor.

Banknotlarda mikro yazılar yer alırken, banknotların ön yüzünde, ay-yıldız motifinin içinde, kupür değerini gösteren "sayılar" ve "TL" harfleri mikro yazılı. Para ile ilgili mesleklerde çalışanlar büyüteçle bu yazıları kolaylıkla görebilecek. Mikro yazıların tüm kupürlerde aynı yerde olması bir başka kolaylık.

- UV Özellikleri: 5 farklı özellik içeren ultraviyole güvenlik özellikleri, özellikle para ile doğrudan ilgili mesleklerde çalışanlar için büyük önem taşırken, normal kağıttan farklı olarak banknot kağıdında UV ışık altında parlama bulunmuyor.

UV ışık altında mavi ve kırmızı renkte parlayan kılcal lifler yer alıyor. Emniyet şeridi UV ışık altında, 5 ve 10 TL'de mavi, 20 ve 50 TL'de kırmızı, 100 ve 200 TL'de ise sarı renkte parlama veriyor. Ön yüzde Atatürk portresi alanında, kupür değerini gösteren "sayı" ve "TL" harfleri belirerek UV ışık altında kırmızı renkte parlama veriyor.

Aynı özellikler tüm banknotlar üzerinde bir arada görülüyor. Yine UV ışık altında arka yüzde, kırmızı renkteki seri ve sıra numarası "canlı ve parlak kırmızı" yansıma vermekte, siyah renkli seri ve sıra numarası ise "sarımsı-yeşil" renge dönüşüyor.

Bu arada, Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz'ın verdiği bilgiye göre, 12 başlık altında, 16 özelliği açıklanan TL banknotlar, açıklanmayan diğer güvenlik özellikleri ile birlikte en güvenilir banknotlar arasında yer alacak.

TL madeni paralar

Yılmaz, toplantıda yeni madeni paralarla ilgili de bilgi verdi. Buna göre, Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen tasarım yarışması sonunda, yarışmaya katılan tasarımların içinden 6 eser kullanılmaya değer görüldü.

Tüm madeni paraların arka yüzünde, paranın ortasında, bir daire içinde Atatürk'ün aynı tip rölyefi kullanıldı. Bu rölyef, halen kullanılmakta olan 5 Yeni Kuruş'un üzerinde bulunan Atatürk rölyefinin aynısı. Atatürk rölyefinin çerçevesinde ise "Türkiye Cumhuriyeti" yazısı yer alıyor. Her madeni paranın ön yüzünde de standart bazı tasarım özellikleri bulunuyor.

Ön yüzlerde:
- 1 Kuruş: "Kardelen Çiçeği" motifi
- 5 Kuruş: "Hayat Ağacı" motifi
- 10 Kuruş: "Rumi" motif
- 25 Kuruş: Kufi yazı ile geçme desen
- 50 Kuruş: "Boğaziçi Köprüsü" motifi
- 1 TL: Ön yüzünde halka içine yerleştirilmiş bitki formlu bordür ile orta daire içinde Rumi motif bulunuyor.

TL'ye geçiş tanıtım kampanyası

Öte yandan Merkez Bankası, TL'ye geçiş için bir tanıtım kampanyası düzenliyor.

Buna dönük hazırlanan tanıtım afişleri, banknotların, madeni paraların ve öne çıkan güvenlik özelliklerinin yer aldığı bir anlayışla tasarlandı. Genel broşürlerde ise, banknotların, madeni paraların tasarımları ile halka yönelik 6 temel güvenlik özelliğine dikkat çekildi. Broşürde banknotlarda yer alan şahsiyetler hakkında da kısa bilgilere yer verildi.

Merkez Bankası, TL kampanyasında çocuklara da özel önem verdi. Bu amaçla, içerik, görsellik, dil ve üslup olarak çocukların kolaylıkla anlayabileceği, severek okuyabilecekleri, özel çocuk broşürleri hazırlandı. Bu broşürler de, Milli Eğitim Bakanlığı işbirliğiyle okullarda dağıtılacak.

Halka yönelik genel tanıtım ve bilgilendirme çalışmalarının yanı sıra özellikle para ile uğraşan profesyonellere yönelik, daha kapsamlı ve teknik ayrıntıları içeren bir tanıtım kitabı da hazırlandı. Söz konusu tanıtım malzemeleri, İngilizce olarak da dağıtılacak.

Kampanyanın 2'nci aşamasında Merkez Bankası'nın web sitesi de güncellenecek. Yazılı, görsel ve işitsel tüm tanıtım materyallerine web sitesinden de ulaşılabilecek. Web sitesinin çocuklara özel bölümünde ise interaktif oyunlarla yeni paraların çocuklara eğlendirerek tanıtılması hedefleniyor.

Tanıtım toplantısı sırasında kampanyada kullanılacak 2 ayrı televizyon filmi de izlettirildi. Filmin birinde banknotların üzerinde portreleri yer alan kişileri tanıyanların anılarına yer verildi ve bu kişilerin özgeçmişleri hakkında bilgi verildi.

Filmde, sanatçı Ahmet Özhan ile, yazar Sunay Akın da yer aldı.

Merkez Bankası'ndaki tanıtım toplantısına, Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Nazım Ekren, Devlet Bakanı Mehmet Şimşek ile Hazine Müsteşarı İbrahim Çanakcı da katıldı.

2009'da TL ve YTL birlikte kullanılacak

Türkiye, paradan 6 sıfır atılmasını öngören kanun uyarınca 1 Ocak 2005 yılında paradan 6 sıfırı silerek, Yeni Türk Lirası'na geçti. Daha sonra çıkarılan bir Bakanlar Kurulu Kararı ile paradaki "Yeni" ibaresinin kaldırılması kararlaştırıldı.

Bu çerçevede, 1 Ocak 2009'da yeniden Türk Lirasına dönülecek. Ancak, YTL ve TL banknotlar ile madeni kuruş ve yeni kuruşlar 2009 yılı boyunca birlikte tedavülde bulunacak. YTL banknotlarının ve madeni paraların tedavül süresi 31 Aralık 2009 günü sona erecek.

Bu tarihten sonra banknotlar 10 yıl (31 Aralık 2019), madeni paralar ise 1 yıllık zaman aşımı süresi boyunca, Merkez Bankası ve Ziraat Bankası şubelerinde kabul edilecek.

Türk lirasının 165 yıllık tarihi...

Paradan 6 sıfır atarak "Yeni Türk Lirası" ile tanışan Türkiye, 1 Ocak 2009'dan itibaren yeniden Türk Lirasına dönerken, liranın 165 yıllık tarihinde yeni bir sayfa daha açıldı.

AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, ilk lira Sultan Abdülmecid döneminde 5 Ocak 1843'te "Osmanlı lirası" adıyla basıldı. Kağıt para basılmadan önce kullanılan bu Osmanlı altın parasına "Sarı lira" denirdi.

Bir altın lira yedi gram yirmi santigram (7,20) ağırlığındaydı. 2 Haziran 1854'de çeyrek lira ve 18 Şubat 1855'te de ikibuçukluk ve beşibiryerdelerin basılmasına başlandı.

Cumhuriyetin ilanından sonra 12 Ocak 1926'da çıkarılan bir kanunla, piyasada bulunan Osmanlı paralarının yerini almak üzere yeni kağıt para bastırılması kararlaştırıldı.

Londra'da bastırılan 1, 5, 10, 100, 500 ve 1000 TL değerindeki kağıt paralar, 5 Aralık 1927'den itibaren eskileriyle değiştirilmeye başlandı.

Cumhuriyet döneminde bastırılan paralar üzerinde Latin harfleri 1937'den itibaren kullanılmaya başlandı. Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze kadar 8 emisyon grubunda 23 farklı değerde, 120 tertip banknot dolaşıma çıkarıldı.

1 Ocak 2005 tarihinden itibaren Türkiye para birimini paradan 6 sıfır atması dolayısıyla geçici olarak "Yeni Türk Lirası" olarak değiştirdi.

Öte yandan, 1 Ocak 2009'da başlayacak yeni dönemde 1 lira sadece madeni para olarak yer alacak ve 200 TL'lik banknot tedavüle girecek. Vatandaşların değişime kolay uyum sağlaması için YTL ve TL paraları bir yıl boyunca birlikte tedavülde kalacak. YTL'nin tedavül süresi 31 Aralık 2009'da sona erecek.

1 lirayla 883 kilo ekmek

Bu arada, 100 kuruş olan 1 Türk Lirasıyla 1930 yılında 883 kilogram ekmek, 142 kilogram et, 10 bin adet yumurta, 400 kilogram süt, 1953 yılında 296 kilogram ekmek, 24 kilogram et, 930 adet yumurta, 166 kilogram süt, 1963 yılında 104 kilogram ekmek, 12 kilogram et, 285 adet yumurta, 63 kilogram süt, 1985 yılı başlarında 1 kilogram ekmek, 100 gram et, 4 adet yumurta ve 750 gram süt, 1991 yılında ise 1 kutu kibrit alınabiliyordu.

Ayrıca 1 ABD doları 1933 yılında 2 Türk Lirası, 1966'da 9 Türk Lirası, 1980'de 90 Türk Lirası, 1988'de 1.300 Türk Lirası, 1995'de 45.000 Türk Lirası, 2001'de 1.650.000 Türk Lirası iken, bugün 1 YTL 31 YKr olarak işlem görüyor.