SON DAKİKA
Sinsice vücutta birikiyor, dokunduğunuz her yerden şok veriyor: Son zamanlarda neden herkesi elektrik çarpmaya başladı?
Son zamanlarda, özellikle sosyal medya platformu X'te, birçok kişi günlük yaşamlarında sıkça "elektrik çarpması" hissi yaşadıklarını paylaşıyor. Peki, statik elektrik nedir ve neden bu kadar sık karşılaşıyoruz?
Son zamanlarda pek çok kişi, kapı kolundan arabaya binerken ya da bir arkadaşına dokunduğunda statik elektrik çarpması yaşadığını sosyal medyada paylaşıyor. Peki, dokunduğumuz her yerden elektrik çarpmasının ardındaki sebep ne?
Bu haberde statik elektrik olgusunun bilimsel açıklamasını, günlük hayatta neden daha sık karşımıza çıktığını ve uzmanların bu konu hakkındaki görüşlerini ele alacak, ayrıca elektriklenmeyi önlemek için neler yapabileceğimizi anlatacağız.
"Dokunduğum her yerden elektrik çarpıyor" şikayetlerinin ardında statik elektrik yatıyor. Uzmanlara göre, bu durum iki materyal arasındaki elektron transferinden kaynaklanıyor.
Örneğin, yünlü bir kazak giyip plastik bir sandalyeye oturduğunuzda, elektronlar bir yüzeyden diğerine geçerek dengesiz bir yük oluşturuyor. Bu yük birikimi, iletken bir yüzeye dokunulduğunda ani bir boşalmaya (şok) neden oluyor.
Sputnik'te yer alan habere göre, Victoria Üniversitesi’nden fizikçi Prof. John Lekner, "Statik elektrik, özellikle kuru ortamlarda ve sentetik kumaşlarla temas halinde artar. Vücudunuzdaki yük 10.000 voltu aşabilir, ancak akım düşük olduğu için tehlikeli değildir" diyor.
Statik elektrik, bir maddenin yüzeyinde elektrik yüklerinin dengesizliği sonucu oluşan durgun elektrik türüdür. İki farklı malzeme temas edip ayrıldığında veya sürtündüğünde, elektron transferi gerçekleşir ve bu da maddelerin elektriklenmesine sebep olur.
Örneğin, yünlü bir kazak giyip sentetik bir yüzeye oturduğunuzda, vücudunuzda statik elektrik birikebilir. Bir balonu saçınıza sürttüğünüzde oluşan statik elektrik, saç tellerinin balona doğru çekilmesine yol açar.
Bu, günlük hayatta statik elektrik birikimine verilebilecek yaygın bir örnek olarak biliniyor.
Günlük hayatta statik elektrik birikiminin nedenleri
Günlük yaşamımızda statik elektrik birikimine yol açan başlıca faktörler şunlardır:
Sentetik Giysiler: Polyester ve naylon gibi sentetik malzemelerden yapılan kıyafetler, sürtünme ile statik elektrik birikimine neden olur.
Kuru Hava: Nem oranı düşük ortamlarda, özellikle kış aylarında, statik elektrik birikimi artar.
Elektronik Cihazlar: Bilgisayar, telefon gibi elektronik cihazlarla yoğun etkileşim, vücutta elektrik yüklenmesine sebep olabilir.
Amerikan Fizik Derneği (APS) tarafından 2023’te yayınlanan bir rapor, statik şokların kış aylarında yüzde 60 daha sık görüldüğünü ortaya koydu. Bunun temel nedeni, ısıtma sistemlerinin iç mekan nemini yüzde 20’nin altına düşürmesi.
MIT’den malzeme bilimci Dr. Katherine Whiteside, "Nem, havadaki iletkenliği artırarak yük birikimini engeller. Kuru hava ise statik elektriğin ‘depolanmasına’ izin verir" açıklamasını yapıyor.
Kıyafet ve zemin materyallerinin rolü
Sentetik Kumaşlar: Polyester ve naylon gibi malzemeler, elektron transferini kolaylaştırır. Doğal Lifler: Pamuk ve keten, statik birikimi azaltır.
Zemin Türleri: Halılar, özellikle yünlü olanlar, plastik veya lastik tabanlı ayakkabılarla etkileşime girerek yük oluşturur. Journal of Electrostatics’te 2022’de yayınlanan bir çalışma, polyester kıyafet giyenlerde statik şok riskinin yüzde 45 daha yüksek olduğunu belgeledi.
İTÜ Bilişim Enstitüsü'nden araştırma görevlisinin Sputnik'e verdiği nokta atışı demeç de son zamanlarda elektrik çarpmasının artışına dair fikir veriyor:
"Kışın artar mesela statik elektriklenme, çünkü havadaki nem daha azdır ve nem azalında yükler yüzeylerde daha çok toplanır. Ayrıca, insanlar daha çok halı kullanır evde veya yün kazak giyer, bu tarz nesnelere sürtünmek yük transferine yol açar. Bir de daha çok ekrana maruz kalıyoruz, özellikle telefon ekranı. Modern teknolojili ekranların statik elektriklenme yaratma olasılığı düşük aslında ama kışın bir tık fazla olabilir değindiğim sebepten ötürü."
Vücutta biriken statik elektrik, çeşitli olumsuz etkilere yol açabilir:
Fiziksel Rahatsızlıklar: Kas ağrıları, kramplar ve genel yorgunluk hissi.
Cilt Sorunları: Ciltte kuruluk, tahriş ve uzun vadede sarkmalar.
Psikolojik Etkiler: Artan stres ve sinirlilik hali.
Statik elektrikten korunmak için basit ama etkili önlemler almak mümkündür. Doğru kıyafet ve ayakkabı seçimi yapmak, nem oranını dengede tutmak ve topraklama yöntemlerinden faydalanmak, günlük hayatta statik çarpılmaları en aza indirecektir.
Statik elektrik birikimini önlemek ve etkilerini azaltmak için şu önlemleri alabilirsiniz:
Doğru kıyafet seçimi şart
Sentetik kumaşlar statik elektrik birikimini artırırken, pamuk ve keten gibi doğal lifler bu etkiyi azaltır. Özellikle kış aylarında üst üste sentetik giysiler giymek yerine, doğal kumaşlardan yapılmış kıyafetleri tercih etmek gerekir. Polyester ve naylon içeren kıyafetler yerine pamuklu giysiler tercih edilmelidir.
Ayakkabı seçimine dikkat edin
Plastik ve lastik tabanlı ayakkabılar vücuttaki elektrik yükünün toprağa akmasını önler. Bu nedenle deri tabanlı veya anti-statik özellikli ayakkabılar kullanmak statik elektrik birikimini azaltacaktır. Ayrıca evde çıplak ayak gezmek yerine pamuklu çorap giymek de faydalıdır.
Kuru hava, statik elektrik birikimini artıran en büyük faktörlerden biridir. Nem oranını artırarak bu sorunu önlemek mümkündür. Hava nemlendiricileri kullanmak, odada su bulundurmak veya negatif iyon salan hava temizleyicilerden faydalanmak, statik yükü azaltmaya yardımcı olur.
Topraklama yaparak elektriği boşaltın
Vücutta biriken statik elektriği atmanın en etkili yollarından biri topraklama yapmaktır. Çıplak ayakla toprakta yürümek en doğal yöntemdir. Kış aylarında ise metal bir yüzeye dokunarak yükü boşaltabilirsiniz. Özellikle metal bir anahtarı elinizde tutup önce onunla bir yüzeye dokunmak, doğrudan çarpılmayı önleyecektir.
