''Dağ Türkleri' medenileşiyor''

Başbakan Ahmet Davutoğlu’nun Kerbela ile kıyasladığı, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’ninse “kin belası” diyerek nitelediği ve “terörle mücadele” olduğunu savunduğu "Dersim tartışması" devam ediyor. Bugünse, 15 Kasım 1937’de Elazığ’da idam edilen Seyit Rıza’nın ölüm yıldönümü.

Haberin Devamı

/

Başbakan Ahmet Davutoğlu’nun Kerbela ile kıyasladığı, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’ninse “kin belası” diyerek nitelediği ve “terörle mücadele” olduğunu savunduğu "Dersim tartışması" devam ediyor. Bugünse, 15 Kasım 1937’de Elazığ’da idam edilen Seyit Rıza’nın ölüm yıldönümü. (Hazırlayan: Serdar Korucu / CNNTurk.com)

/

Seyit Rıza'nın idamında görev alan İhsan Sabri Çağlayangil anılarında o anı şöyle anlatıyordu: “Seyit Rıza, sehpaları görünce durumu anladı. "Asacaksınız" dedi ve bana döndü: "Sen Ankara'dan beni asmak için mi geldin?" Bakıştık.”

Haberin Devamı

/

"İlk kez idam edilecek bir insanla yüz yüze geliyordum. Bana güldü. Savcı, namaz kılıp kılmayacağını sordu. İstemedi. Son sözünü sorduk. "Kırk liram ve saatim var. Oğluma verirsiniz" dedi..."

/

“Seyit Rıza'yı meydana çıkardık. Hava soğuktu ve etrafta kimseler yoktu. Ama Seyit Rıza, meydan insan doluymuş gibi sessizliğe ve boşluğa hitap etti. "Evlâdı Kerbelayıh. Bi hatayıh. Ayıptır. Zulümdür. Cinayettir" dedi.”

Haberin Devamı

/

“Seyit Rıza'yı meydana çıkardık. Hava soğuktu ve etrafta kimseler yoktu. Ama Seyit Rıza, meydan insan doluymuş gibi sessizliğe ve boşluğa hitap etti. "Evlâdı Kerbelayıh. Bi hatayıh. Ayıptır. Zulümdür. Cinayettir" dedi.”

/

“Benim tüylerim diken diken oldu. Bu yaşlı adam rap rap yürüdü. Çingeneyi itti. İpi boynuna geçirdi. Sandalyeye ayağı ile tekme vurdu, infazını gerçekleştirdi.” “Oğlu yaşında bir subayı öldürecek kadar katı yürekli olan bir insanın bu mukadder akıbetine acımak zor... Seyit Rıza asılırken ileride oğlunun da sesi geliyordu: “Kulun kölen olam. Sığırtmacın olam. Gençliğime acıyın, öldürmeyin beni!”

Haberin Devamı

/

“Dersim tartışması” yaşandığı dönemde gündemin ana maddesiydi. Cumhuriyet gazetesi 14 Haziran 1937’de Başbakan İsmet İnönü’nün “Tunceli’de patlak veren hadiseler” ile ilgili Meclis’te yaptığı açıklamanın hemen ardından “olayların perde arkası”na ilişkin bir dosya hazırlıyordu.

/

Dosyayı Mustafa Kemal Atatürk’ün İsmet İnönü ile birlikte Sabiha Gökçen’i uğurlamasını üç fotoğraf karesi olarak manşetten duyurmasının hemen altında veriyordu.

Haberin Devamı

/

Haberde, Mustafa Kemal Atatürk ile İsmet İnönü’nün İstanbul’da bir araya geldiği ardındansa Gökçen’i Eskişehir’e uğurladığı belirtiliyordu. Cumhuriyet gazetesinin haberi Elazığ muhabiri Bahri Turgud’a dayanıyordu: “Elaziz muhabirimizin sırasıyla göndermiş olduğu mektuplar; isyan sahasında halkın ne kadar safiyane kandırıldığını göstermekle beraber; Cumhuriyet kuvvetlerinin vatani hadiselerde ne derece müteyakkız ve icabında ne kadar vaziyete hakim ve kahhar olduğunu ispat etmektedir.”“Meşhur Dersimin klasik isyan ve şekavetleri, İsmet İnönü elile tarihe gömülmektedir. Son kaya parçasına kadar çember içine alınan bu hayali behemehal medenileştrilecektir.”

/

8 Mayıs 1937’de kaleme alınan “Tunceli isyanının içyüzü – Asiler ecnebi bir devletin müzaheretini bekliyorlarmış” başlıklı yazı kendi deyimiyle, “hududsuz bir asayiş içinde bulunan Tunceli’nin bugünkü isyankar vaziyetine sebep olan hadiseleri izah” etmeyi amaçlıyordu.

Haberin Devamı

/

Bölgeyi “Öteden beri asayiş ve emniyetsizliğin en feci modeli” diye niteleyen Cumhuriyet muhabiri, “Bir defa Tunceli halkı ırktan Türk olduğu için ayrı bir milliyet sevdasıyla yabancı bir mefkure taşıdıklarına ben şahsen asla ihtimal vermemekteyim” diyordu. Haberde “Halkı şekavetle geçinen ve babadan deden Türk olduğunu bilen bir muhitin başka mefkure için hali işbaa getirilmesine sebep ve kuvvet tasavvur edemiyorum” denilirken isyanın başlamasında ajanların kışkırtması olduğu öne sürülüyordu.

/

"Cenubdan geçtiği kuvvetle iddia edilen bazı casusların tahrikat ve teşvikatı bütün işi azıtmış ve Dersimlilerin şu teklifi yapmaları gibi bir garip karşısında kalınmıştır. Bu hata Dersimliler tarafından irtikab edilmiştir"

Haberin Devamı

/

"1- İçinizde karakollar yapmayacaksınız, 2- Köprü kurmayacaksınız, 3-Yeniden nahiye ve kaza merkezleri ihdas etmeyeceksiniz, 4-Silahlarımıza dokunmayacaksınız, 5- Biz her zamanki gibi pazarlık usulüyle vergilerimizi vereceğiz"

/

"Türk inkılabına, Türk Cumhuriyetine karşı gösterilen bu küstahça cesaret ve hareketi Oğuz Han'ın küçük oğulları olduklarını farzetsek bile af ve müsamahaya imkan yoktu"

Haberin Devamı

/

Muhabirin 20 Mayıs 1937'de gazetesine gönderdiği haberinde Dersim dağlarında sadece isyancıların değil, kadın ve çocukların olduğu da ifade ediliyordu: "Garbi ve şarki Dersimin isyana iştirak eden aşiretleri kamilen çoluk çocuklarını alarak takriben 500 seneden beri o havalinin ihtifagahı vazifesini gören kutu deresiyle Sultanbaba dağlarına sığınmışlardır."

/

"İplerle birkaç merdivenle çıkılabilecek bu mağaraların tahribi ve ormanların taranması için dinamit, bomba vesair teçhizatla tahrip müfrezeleri teşkil edilmiştir"

Haberin Devamı

/

Muhabirin Elazığ'dan geçtiği 6 Haziran 1937'deki haberinde Seyit Rıza'ya geldiği iddia edilen bir mektubun içeriği de yer alıyordu: "Güya Seyid Rıza'ya bilmem nereden bir mektup gelmiş. Mektupta şunlar yazıyormuş. "Ey Dersimliler nasıl oldu da sizler üç dört yüz seneden beri kimseye teslim olmadığınız halde askersiz, leşkersiz gelen Hüseyin Abdullah Paşa'ya derhal teslim oldunuz"

/

Muhabir, Dersim'dekilerin yurtdışından yardım beklediğini de savunuyordu: "Yapılan tahrikattan biri de şöyledir: Eğer hükümetin askeri olsaydı şimdi çoktan gelmişti, eğer buraya asker sevkedilirse derhal İngiliz ile Fransız harp açacak ve bizi kurtaracaktır. Araplar da bizimle beraberdir"

Haberin Devamı

/

Bahri Turgud haberini Sabiha Gökçen'in "başarıları" ile bitiriyordu:

/

"Sabiha Gökçen Seyit Rıza'nın evini isabetli bir şekilde bombardıman etmiştir. Çok mütelevvin ve tayyarecilerimize bir hayli meçhul olan Tunceli semalarında Sabiha Gökçen çok muvaffakiyetli uçuşlar yapmış ve gerek bombardımanda, gerekse makinelitüfek ateşinde çok muvaffakiyet göstermiştir"

Haberin Devamı

/

Cumhuriyet Gazetesi ilerleyen günlerde yayınladığı haberlerinde Dersim’dekileri “dağ Türkleri” diye tanımlıyordu: “Bu Türk muhitinin giriştiği muhalefet ve mukavemetin tamamen reisler tarafından irtikab edildiği, masum ve cahil halkın bişuur bir halde sürüklendiği anlaşılmıştır. Hakikati anlayan dağ Türkleri yer yer teslim olmakta ve Cumhuriyet hükümetinin kendilerini daima tatmin etmiş olan atıfetine iltica etmektedir”

/

Cumhuriyet Gazetesi’ne göre operasyonla Dersim medenileşiyordu: “Açlar ve çıplaklarla meskun olan bir yer medenileştiriliyor, gerilin ana merkezi olan bu muhitte şimdi Türk motörlerinin uğultusu birbirine karışıyor.”