ABD Türkiye'ye yaptırım kararı aldı ama bu ilk yaptırım değil. 1974'teki Kıbrıs Barış Harekatı sonrası da Türkiye, Washington'un yaptırımlarıyla karşı karşıya kalmıştı. O dönemde ne oldu? Ankara ne yaptı? Türkiye, ABD arasındaki gerilim nasıl bitti?

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Kıbrıs'ta darbe oldu. Atina Kıbrıs'ta Yunan Cumhuriyeti ilan etti. Cunta ateş ile oynuyor, bu enosis sayılır. Türk gazetelerinin manşetleri böyleydi. Bir sabah ansızın Türk askeri adaya çıktı. Kıbrıs Barış Harekatı ile adadaki Türk toplumu yok olmaktan kurtarıldı. Ama harekat Türkiye'nin ABD yaptırımlarıyla tanışmasına neden oldu. Kıbrıs'taki başarılı harekat sonrası Washington ne yaptı?

1974 öncesi Kıbrıs hep gündemdeydi. Acaba Türkiye müdahale eder mi? Bu soru herkesin aklındaydı ama o müdahale bir türlü olmuyordu. Kıbrıs, Türkiye'de son 20 yılın en önemli gündem maddelerinden biriydi. 50'li yılların ortasında başlayan Türk - Yunan gerilimi, adada tansiyonu yavaş yavaş yükseltiyordu.

Aslında tam 10 yıl önce Türkiye Kıbrıs'a müdahale edecekti. Kıbrıs'ta çatışmalar artmıştı, Rum tarafı silahlanma kararı aldı. Atina'nın desteği tamdı. O sırada Ankara önemli bir çıkış yaptı. 2 Haziran 1964 tarihinde Türkiye, Kıbrıs’a çıkarma yapma kararını açıkladı ve hazırlıklara başladı. İşte o dönemde o ünlü Johnson mektubu geldi. Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Lyndon B. Johnson, Başbakan İsmet İnönü’ye 5 Haziran 1964 tarihinde bir mektup gönderdi.

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Mektup çok sert ve kaba bir üslupla yazılmıştı, küçük düşürücü ifadeler vardı.

Johnson Mektubu, Ankara için erken uyarı oldu. O mektuptan sonra hazırlıklar hiç durmadı. Türkiye 10 yıl hazırlandı. 20 Temmuz 1974'deki Kıbrıs Barış Harekatı öncesi yapılan tehdit, harekat sonrası ambargoya dönüşecekti.

Harekat sonrasına gelince, Başbakan Ecevit'in Afyon'da başlattığı haşhaş üretiminin ardından Amerika'nın Türkiye'ye uyguladığı ambargo daha da genişletildi. Türkiye silah ambargosuyla karşı karşıya kaldı. ABD, Türkiye’nin Kıbrıs’a müdahalesinden sonra, savunma maksatlı olarak verilen silahların harekatta kullanılmasını gerekçe göstererek silah ambargosu uygulamaya başladı.

Ambargo koşulları doğrultusunda ABD üretimi silah sistemleri yedek parçalarının doğrudan veya dolaylı olarak NATO ülkeleri üzerinden Türkiye’ye satışı engellendi. Satın alınan ancak henüz teslimatı yapılmayan askeri malzeme ve silahlar da ambargo kapsamına dahil edildi. Hava kuvvetlerine ait uçaklar ile deniz kuvvetlerine bağlı muhrip ve denizaltıların yedek parça sıkıntısı nedeniyle faaliyetleri kesintiye uğradı. Türkiye, yaklaşık 6 milyar dolarlık Amerikan silahıyla donatılmış ordusuna yedek parça tedarik edemeyecek konuma geldi. Almanya ve İngiltere’de ABD’nin ambargo kararı doğrultusunda Türkiye’ye yardımı kesti. Parası ödenen Fantom uçakları Türkiye teslim edilmedi. Bakım için ABD’ye gönderilen C-130 uçakları iade edilmedi ve Türkiye bu uçakların hangarda bulunduğu her gün için para ödemek zorunda kaldı.

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Ambargo kararından sonra Ankara, Türkiye - ABD Savunma İşbirliği Antlaşması'nı askıya aldı. Topraklarındaki Amerikan üs ve tesislerinin kendi kontrolüne girdiğini duyurdu. İncirlik Üssü’ne NATO görevleri için sınırlı kullanım izni verildi. Kararın nedeni, olası bir savaşta Sovyetlere karşı kullanılacak nükleer silahları taşıyacak NATO uçaklarının bu üste konuşlu olmasıydı.

Ama ABD Ambargosu Türkiye'nin silah sanayisi için dönüm noktasıydı.Türkiye'de ABD'ye bağımlı olan silah ihtiyacı gözden geçirildi ve Türk Savunma Sanayii kuruldu. AselSan, HavelSan ve RoketSan gibi Milli Savunma Sanayi yapılanmaları, bu dönemde alınan kararlar ve elde edilen tecrübeler sonucunda gerçekleşti.

Türkiye enerji açısından da sıkıntı çekti. Petrol ambargosu uygulandı. Ambargoyu delen ülke Libya'ydı. Türkiye'nin petrol ihtiyacının büyük bir kısmı Muammer Kaddafi liderliğindeki Libya tarafından karşılandı.

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

O dönem Türkiye hükümet krizleriyle boğuştu. CHP-MSP, birinci ve ikinci Milliyetçi CHP hükümetleri sonrası Bülent Ecevit’in CHP'si 5 Ocak 1978’de iktidara geldi. Ecevit'in yeniden başbakan olmasıyla Türk dış politikasında ABD ve batı karşıtı söylemin daha belirgin hale gelmeye başladı. Dönemin ABD başkanı Carter, Türkiye'nin Sovyetler ile yakınlaşması, ambargonun devam etmesi durumunda NATO’dan çıkışın yüksek sesle dile getirilmesi, Kıbrıs sorununun kısa bir süre içerisinde çözülemeyeceği ve ambargonun bu sürece bir katkısı olmadığına karar verdi. Carter’ın çabaları sonucunda ambargo 26 Eylül 1978 tarihinde kaldırıldı.

Sonrasında 12 Eylül'e giden süreçte, Türkiye sokak olayları ve gerilimlerle karşılaştı. 12 Eylül darbesi sonrası, Türkiye'yi daha zor günler bekleyecekti.