Dokunmadan çalınabilen müzik aleti

İlk elektronik müzik aleti olan theremin hakkında bir yolculuğa çıkacağız. Theremin Profesör Leon Theremin tarafından bulundu. Theremin’in ilginçliği kontrolünün iki metal antenle sağlanması ve hiçbir şekilde temas gerektirmiyor olmasından. Theremin günümüzde korku filmlerinin müziklerinde ve kimi rock gruplarınca kullanılır hale geldi. Ayrıca thereminin bulunma amacı hırsızlara karşı alarm olarak kullanılmak istenmesiymiş, fakat zaman içinde bir müzik aletine dönüşmüş.

Biz de theremin hakkında daha fazla bilgi alabilmek adına bir theremin virtüözü ile konuşmak istedik. Hem çok tanımadığımız bu enstrüman hakkında bilgi sahibi olmak hem de bu enstrümanın çok sık rastlayamayacağınız virtüözlerinden birini size tanıtmak istedik.

Bize hayatından ve günlük yaşantından bahseder misin?

Adım Katja Kettler, 37 yaşındayım, Almanya’nın Berlin şehrinde yaşıyorum. Müzikoloji okudum. Daha sonraları birçok farklı alanda çalıştım, reklamcılık ve yeni ekonomi gibi. İki yıldır farklı üniversitelerde kişisel gelişim dersleri veriyorum; zaman yönetimi, kişisel pazarlama, yaratıcılık ve ağ oluşturma gibi. Gündelik yaşamımda erken kalkmayı tercih ediyorum. "Homeofis"imde kullanıcı ve öğrencilerimle ilgili gerekli olan şeyleri hazırlar, öğrenir ve hazırlanırım. Çokça seyahat ederim. Üniversitede ders verdiğim günler çok erken saatlerde odamda olmak zorundayım, öğrencilerimin ihtiyaçlarına odaklanmak zorundayım. Müzik yaptığım zamanlar ise yine erken kalkar ve tüm gün boyunca pratik yaparım.

Theremini bana nasıl tanımlayabilirsin?

İnsanlar bana bu soruyu sorduklarında onlara şu cevabı veriyorum: İki antenli bir kutu. Biri müziğin perdesini ayarlıyor, diğeri ise sesini. Elinizi perdeyi ayarlayan sağ antene yaklaştırdığınızda notadan çıkan ses artıyor. Teknik bir bilgi için çok geniş bir zamana ihtiyacımız var, anlaması gerçekten güç. Bir arkadaşım bana sürekli “O radyo çalıyor.” diyor. Bence doğru bir anlatım.

Hayatında thereminin sana ifade ettiği anlam ne?

Onu iyi bir arkadaşım gibi seviyorum. O da benim gibi şarkı söyleyebiliyor ve beraber şarkı söylüyoruz. O oturma odamın ortasında çeşitli teknik ekipmanla desteklenmiş şekilde duruyor. Arkadaşlarım oraya “oyun bahçesi” diyor ve bu benim yaşam alanımda neler döndüğünü gösteren mükemmel bir fikir. Benim sesim, bilgisayarım ve theremin. Açıkçası çok fazla müzik yapıyorum ve onu her an yanımda taşımak zorundayım. 20 kilodan az bir ağırlığı var ve onu sırt çantama koyup istediğim yere götürebiliyorum. Şanslı ben, şanslı theremin.

Ne zaman theremin çalmaya başladın, theremin ile nasıl tanıştın?

Thereminin varlığını ilk farkettiğimde 90lı yılların ortalarıydı, üniversitede öğretmenlik yapmaya başladığım ilk zamanlar. Kendi eğitimim de devam ediyordu, fakat bir profesörüm bana “bilgisayarmüzik-müzikbilgisayar” öğretmem konusunda bir şans verdi. Bu ders elektronik inovasyonlar ve bunların 20. Yüzyıl müziği üzerindeki etkileri hakkındaydı ve orada “theremin” vardı. O ilk elektronik müzik enstrümanıydı ve onu öğrendiğim ilk dakikadan itibaren kullanmak istedim. Bir adet satın aldım, fakat onu tam anlamıyla teknik olarak kullanmam bundan 3-4 yıl öncesine dayanır.

Theremin konusunda başka hangi sanatlardan etkilendin ve hayatında seni etkileyen şeyler neler?

Müzik olarak ben barok müziğinden etkilendim, çünkü on yıldan fazla süreyle kilise korosundaydım. Müzik zevkim 80lerin elektronik müziği ile şekle büründü. İnsan dokunuşu olmayan synthesizerlar, synthie-pop, new romantic, Michael Jackson ve Madonna gibi kitle fenomenleri ve tüm frekans-modülasyon synthesizerlar beni etkiledi. Fakat bunlar sanat değil, popüler kültürdü. Sonraları rock müzikten hoşlanmaya başladım. Şimdi ise electro ve ethnic-folk arasında birşey. Ben büyük ve güzel mixleri, muhteşem melodileri, onları dinlememi sağlayan sesleri ve güzel sesleri severim. Her zaman güzel olanı ararım. Hayatta ise tanıştığım insanlardan ilham aldım, bu daha iyiydi. Tesadüfler, konuşmalar, son yaşananları düşünmek ve derin hisleri provoke eden sorular... Müziğe dönüşmek isteyen kelimeler, resimler veya her neyse.

Theremin’in çeşitli kuralları var mı?

Bu soru aslında estetik bir konuşmaya kapı aralıyor ve bu şöyle bir konuşma; bu konu hakkında birçok insan birşeyler söylemeli ki kurallar veya estetik standartlar vücut bulabilsin. Kurallarımızın olup olmadığını bilmiyorum. Benim sadece “Eğer bir enstrümanı çalarken notalar arasında büyük sıçramalar yaparak hızlı melodiler çalıyorsan iyisindir” düşüncesine karşı şüphelerim var, bu şekilde çalmaktan hoşlanmıyorum. Kanun veya piano tarzı eserler çıkarmayı seviyorum. Thereminin gücü gillasndo etkisinde yatıyor ve bu müzik aleti düzgün bir melodi sistemine sahip değil.

Avrupa’da thereminin önemi nedir, sıkça kullanılıyor mu?

Bence halk arasında hala bilinmiyor. Çok sıkça film müziklerinde kullanılıyor fakat herhangi bir melodi içermiyor, sadece ses efektleri için kullanılıyor ve daha sıkça elektronik ve diğer elektronik müzik tarzlarında karşımıza çıkıyor. Bence theremin hiçbir müzik türü için önemli değil.

Türkiye’den sevdiğin theremin virtüözleri var mı peki?

Tabii ki, meslektaşım Cihan Gülbudak, Meczup olarak da biliniyor. O çok değişik bir tarzda çalıyor. O gerçekten muhteşem bir virtüöz, kullandığı perdeler muhteşem ve çok hızlı çalabiliyor. Bence farklı ülkelerde farklı stillere sahip değiliz. Biz kendi kişisel tarzımıza sahibiz, çünkü koca dünyada doğru perdeleri bularak melodiler ve notalar çalabilen sadece birkaç kişiyiz.