SON DAKİKA
Covid-19 tarihi bir ders verdi
Covid-19 Virüsü dünyada etkisini azaltarak sürdürüyor. Hepimizin endişeli olduğu bu dönemi, tamamen atlatabilmemiz için uyarılara kulak vermemiz gerekiyor. Alınan korunma tedbirlerine özenle uyalım.Hürriyet Bursa olarak, ‘Yeni Normal’ süreci hakkında iş ve cemiyet hayatının tanınmış isimleriyle bir yazı dizisi hazırladık. Bu süreçten nasıl çıkacağımız çok önemli. Birlikte başarmak dileğiyle.
Prof. Dr. Kaya Aksoy: Nöroşirürji Uzmanı (Türk Nöroşirürji Akademi Başkanı)
Covid 19 sayesinde yeni öğrendiğimiz bilim dalları ve tanımlar nelerdir?
Biz tıp adamlarının çok iyi bildiği bazı tanımlar, terimler ve bilim dalları, bütün insanlık tarafından her gün telaffuz edilişi ile bilinir hale geldi. Hastalıkların sıklığı, dağılımı ve kontrolü ile ilgilenen tıp dalı epidemiyoloji bunların başında geliyor. Epidemiyolojide belirlenen kriterler ile uygun ve doğru tedaviye yönlendirme yapılıyor. Belirli süre içinde hastalığın oluşması (insidans), nüfus içinde hastalanan kişilerin oranı ise (prevalans) olarak adlandırılıyor.
Epidemiyoloji dışında ki, salgında önemli diğer bilim dalları hangileri?
En önemli diğer bilim dalı ise Halk sağlığı–sağlık toplum bilimidir. Toplumsal çevre sağlığı ile ilgilenen bilim dalıdır. Çevre sanitasyonu, bulaşıcı hastalıkların denetimi, bireylerin sağlıkları konusunda eğitimi için hekimlik ve diğer meslek gruplarını örgütleyerek hastalıkların erken tanı ve koruyucu sağlık ile yaşam kalitesini yükseltmeye yönelik çalışmalar yapar, multidisipliner çalışır.
Çok sık kullanılan pandemi terimini açıklıyabilirmisiniz?
Burada salgın hastalıklarda kullanılan bazı terimleri kısaca belirtmekte yarar var. Salgın hastalıkları inceleyen epidemiyolojide hastalık görülme sıklığı, artış oranı, değişik ülke ve kıta yayılımı özellikleri ile sınıflama mevcuttur. Buna göre seyrek, düzensiz olarak ortaya çıkan hastalık söz konusu ise ‘sporadik vaka’, vakaların toplumda beklenenden fazla görülmesi durumu var ama ani bir artış söz konusu değil ise ‘epidemi’, bir hastalığın toplumda ve bir coğrafi bölgede sürekli görülmesi (hastalıkta artış var) ise ‘endemi’ olarak adlandırılır.
Hastalığın yayılımı ve artışı varsa, ülke, ülkeler arası, kıtalar arası, insanlar tarafından yayılımı söz konusu ise (aktif bir yayılım) ‘pandemiden’ söz edilmektedir.
Genel olarak bir bulaşıcı hastalık söz konusu olduğunda (pandemide) ilk tedbirler neler oluyor? 
Yeni bir hastalık etkeni , insandan insana geçiş, çabuk – sürekli yayılım mevcut ise, çok sayıda ülkeyi ilgilendiriyorsa Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) pandemi kararı veriyor. Burada ilk önlemler ülke sağlık teşkilatları tarafından sınırlama (yayılımı engelleme), yurt dışından yeni gelecek bulaşı engelleme, salgını geciktirme, yayılım kontrolü için kısıtlama, kapatma ve izolasyon tedbirlerini içeriyor. Amaç zararı azaltma etkilenen hastaları kolay ve kaliteli şartlarda tedavi edebilme oluyor.
Covid-19 dışında bilinen koronavirüsler hangisidir?
Bulaşıcı hastalıklar için sebep, diğer mikro organizmalar bakteriler olabildiği gibi virüsler de olabilir. Koronavirüs ailesi hayvanlar arasında yaygın olan bir virüs ailesidir. Soğuk algınlığından ağır ani solunum problemi yaratmaya dek ilerleyen ciddi hastalıklara neden olurlar. Orta Doğu solunum yolu sendromu (MERS) (MERS–CoV tek–hörgüçlü devlerden insanlara bulaşmıştır. 2012) Ağır Akut Solunum Sendromu (SARS CoV, misk kedilerinden insanlara bulaşmışdır. 2003) Henüz hayvanlardan insanlara bulaşmamış birçok koronavirüs vardır. Koronavirüs diğer alt tipleri, insanlarda çoğunlukla soğuk algınlığına neden olmaktadır.
Covid-19 nasıl bir bulaşıcı etmendir?
31 Aralık 2019’da DSÖ Çin Hubei Eyaletinin Vuhan şehrinde, ilkin nedeni bilinmeyen pnömoni (zatüre) vakaları ile ortaya çıkmış, 7 Ocak 2020‘de daha önce insanlarda hiç görülmeyen koronavirüs 2019 n CoV olarak adlandırılmıştır. Daha sonrada adı Covid-19 olarak kabul edilmiştir.
Bulaşıcı hastalıklarda enfeksiyon zinciri nasıldır?
Hastalık yapan virüsün veya bakterinin insan vücuduna etmenin özelliğine bağlı olarak farklı giriş yolları vardır. Etmen duyarlı kişiyi bulduğunda onu rezervuar veya kaynak haline getirebilir veya başka bir kaynaktan insana konaklamak ve ondan başka insana yayılmak için geçer. Hastalık yapıcı etmenlerde, çevrede, insanda, hayvanda bulunabilir.
Ülkemizde hala Covid-19 salgın riski var mı?
Dünyada diğer ülkelerde bu salgın son bulmadıkça bizde her an tehlike altındayız. İlk etabı kazandık veya zararı az seviyede ve sürdürülebilir tıp çabası ile başardık ama hala tetikte olmamız gerekir. Halen salgın bitmiş değil. Ya toplumun en az yüzde ellisinin bağışıklanması, aşının bulunması yada virüsün değişime (mutasyon) uğraması bizi rahatlatacaktır. Bunlardan en olası görüneni virüsün mutasyonudur. Bu da hastalığın normal diğer gripler gibi geçirilmesini sağlayacaktır.
Covid-19 kimleri daha fazla etkiliyor?
Covid-19 kronik rahatsızlığı, akciğer, şeker, kalp, hipertansiyon hastalırını ve bağışıklık sistemini düşüren hastalıklara sahip olanlarda daha fazla problem yaratmaktadır. Klinik seyirler bu tip hastalarda daha ağır olmakta, ölüm oranlarıda daha fazla görülmektedir.
Virüs ile bakteri arasında ne fark vardır ?
Covid-19 korona ailesinden olan bir virüs türüdür. Virüsler bölünme ile ürüme kabiliyeti olmayan ancak canlı hücre içerisinde çoğalabilen, yaşamak için mutlak hücreye ihtiyacı olan, enerji ve protein üretemeyen içlerinde DNA veya RNA materyalleri ihtiva edip çevresinde protein kılıfı bulunan, dayanıklı olmayan, canlı ile cansız arasındaki gri alandaki varlıklardır. Bakteri ise bir canlı hücreye ihtiyaç olmadan yaşayan, bölünerek çoğalan, dıştan madde alımı yapabilen, kendi enerjisini kendi temin eden hatta kendi aralarında haberleşebilen mikroorganizmalardır.
Mikrobiyoloji - Viroloji deyince ne anlıyoruz?
Mikrobiyoloji gözle görülemeyen boyutlardaki organizmaları ortaya çıkışından yok oluşuna dek olan süreci inceleyen bilim dalıdır. Viroloji virüsleri konu alan bilim dalıdır. Mikrobiyoloji ve patolojinin bir parçası olarak gösterilen organik virüsleri, zincirlerini, sınıflandırılmasını, hücreye giriş yollarını ve yol açtıkları hastalığı inceler. Bu salgın da laboratuvarlarda ve tehlike altında fedakarca çalışan mikrobiyoloji uzmanları, teknisyenleri, laboratuvarlarda bu virüsleri izole eden aşı araştırmalarında çalışan virologların perde arkasında görülmeyen büyük emekleri var.
Salgının insanlara olan olumsuz etkileri yanında hiç pozitif sayılacak yönü oldu mu?
Salgını yaşarken sınırlama, geciktirme, hafifletme çabalarının bütün aşamalarını yaşamanın birçok yararı oldu. Öncelikle temizliğin insan sağlığı açısından ne kadar gerekli olduğunu gördük ve öğrendik. İnsanlar ellerini yıkamayı öğrendiler, kullandıkları malzemelerin yüzeylerinde bakteri ve virüs gibi ajanların ne kadar kalabileceğini ve onlara temasla bulaş imkânını doğuracağımızı anladılar. Bütün koruyucu hekimlik, halk sağlığı, hijyen ile ilgili tıp kitapları ve din kitaplarında belirtilen temizlik kavramını bir virüs bize zorla tekrar öğretti.
Bir diğer en olumlu yön ise bilimin ne denli önemli olduğu görüldü. Bilimsel kuralların, bulguların bizleri nasıl yönlendirdiğini ve koruduğunu öğrendik. En önemli bir husus da tıp çalışanlarının öz verisini, cansiperane çalışmasını gördük ve öğrendik. Bu konuda hala tek öğrenemediğimiz onların sorunlarının çözümleri nasıl olacak.
Ülkemizde tıp seviyesi bu arada kendini kanıtlamış oldu mu?
Bugünkü bu başarının temelinde 25-30 sene öncesinden gelen planlı bir eğitim-öğretim var. Gerek koruyucu hekimlik gerekse tedavi edici bölümleri ile bütün branşlarda amatör, fedakar, çalışma ahlaki ile yetişmiş tıbbi personel kadromuz, başta doktor ve hemşirelerimiz var. Bunlar Cumhuriyetin eğitim sisteminin getirmiş olduğu sonuçlar.
Bu tecrübeli özverili kadro senelerin emeğiyle oluşuyor. Çok zor meşakkatli, iyi yetişmiş doktorların yanı sıra aynı zamanda iyi ekipmanda şart. Çoğu yerde aynı teknolojik donanım olmasa da özel hastanelerinde medikal tedavide devreye girmesiyle modernizasyon daha da iyiye ulaşmış, yatak sayısı artmış durumda. Eski yapı taşının sağlamlığı ile günümüzdeki sorunların bertaraf eden, tıp camiasının başarı ile yüzünün akıyla bu salgında sınavı geçtiği aşikar ama çalışanların hala çözülmemiş epey sorunları olduğunu da dile getirmek lazım.
Salgın da en çok yorulan branşlar hangileri ?
Salgın da ilk başta aile hekimlerinden ve acil servis hekimlerinden başlamak lazım. Sonrasında enfeksiyon hastalıkları, göğüs hastalıkları, anestezi - reanimasyon servisleri çok yoruldu. Tabi ki diğer branş asistanları, uzmanları da devreye girerek acil, yoğun bakım ve kovid polikliniklerinde çalıştılar, destek oldular. Hemşire, teknisyen, diğer sağlık personellerinin hepsinin büyük emeği söz konusu. Eczacıları da gayret ve çalışmaları için ayrıca kutlamak lazım.
Kontrollü normalleşme sürecini nasıl değerlendirmeliyiz ?
Şu an kesinlikle Covid-19 salgını dünyada bitmediği gibi bizde de henüz bikmedi. Kontrollü normalleşme süreci eski bildiğimiz yaşam süreci değildir. Hastalıktan korunma maalesef tek başına tıbbi tedbirlerle olamamaktadır. Sosyal, ekonomi , psikoloji , kültüre , inanç faktörleri olayları etkilemekte, çoğu zamanda negatif etkiler doğurmaktadır. Bana bir şey olmaz anlayışı, iş kaygısı, görünmezden korkmama, cehaletin ardına sığınma, bilmişliğin ukalalığı, fakirliğin çaresizliği, zenginliğin vurdumduymazlığı gibi birçok faktörler normalleşme sürecini etkilemektedir. İnsan vücudu çoğunluğunu bakterilerin oluşturduğu mantar, virüs ve diğer tek hücrelileri içeren bir çok mikroorganizmayı barındırır. Vücudumuzu paylaştığımız mikroorganizmaların oluşturduğu topluluğun tümüne mikrobiyota adını veriyoruz. Birlikte yaşadığımız mikrobiyota insan hücrelerinden on kat fazla sayıdadır. Bağırsaklarımızda neredeyse 2 kg‘a yakın bakteri bizler için çalışıyor. Bazı bakteri ve virüs enfeksiyonlarını basit hastalık belirtileri ile geçiriyoruz ama bazende tanımadığımız bir virüs bizde bağışıklık söz konusu olmadığı için ağır sonuçlar doğurabiliyor. Covid-19‘la da yüz senede bir görebileceğimiz bir pandemi söz konusu oldu. Bu virüsle mücadele de bilime güvenmemiz onun sözünü dinlememiz lazım ama bizlere de yaşam kalitemiz için devlet desteği lazım.