Canlı Yayın
Türkiye ve İsrail'in bir dönem stratejik müttefiklik mertebesine yaklaşan ilişkisi, İsrail'in Gazze operasyonları, One Minute olayı ve Mavi Marmara baskını sonrasında büyük oranda zarar gördü. Karşılıklı sert açıklamalar ve restleşmeler nedeniyle diplomatik ilişkilerin düzeyi de hayli geriledi. Türkiye bizzat liderler seviyesinde İsrail'i insanlık suçu işlemekle suçlarken Tel Aviv hükümeti Ankara'yı İsrail vatandaşlarını hedef alan terör eylemlerini görmezden gelmekle suçlamıştı.
Yıllar sonra ABD'nin araya girmesiyle iki ülke arasında normalleşmenin ilk işaretleri geldi, hatta bizzat İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu Mavi Marmara operasyonundan ötürü Türkiye'den resmen özür diledi. Ancak daha sonra beklenen ilerlemeler sağlanamadı.
Peki şimdi ne olacak? Bu konuları Türkiye'deki en yüksek düzeyli İsrailli diplomat olan Başkonsolos Shai Cohen ile konuştum.
Önce güncel tartışmayı sormak istiyorum. Ermeni soykırımı tartışmalarında İsrail nerede duruyor?
İsrail'in resmi görüşü diğer birçok ülke gibi Ermeni felaketini soykırım olarak tanımamaktır. Diğer taraftan, İsrail Ermeni felaketine anlayış göstererek, yaşadıkları felakete önem vermektedir ve Ermeni halkıyla dayanışma içindedir. İlave etmek isterim ki, bize göre tek bir Soykırım "Shoah" vardır o da ikinci Dünya Savaşı sırasında Nazilerin sadece Yahudi oldukları için katlettikleri 6 Milyon insanın olayıdır.
Türkiye ile İsrail arasındaki ilişkilerin normalleşmesini bekliyor musunuz? Yakında hangi gelişmeler yaşanabilir?
İsrail Başbakanı Netanyahu, Mavi Marmara olayı için üzüntülerini dile getirmiş ve tazminat konusu tartışılmıştı. Ben tazminat ve özür konusunda artık bir sorun kaldığını düşünmüyorum. Türkiye'nin üçüncü şart olarak öne sürdüğü Gazze'de ambargoya gelince, denizden uygulanan ambargo uluslararası kurallara uygun olup, Gazze'ye deniz yoluyla girebilecek kaçak silahları durdurmak için süregelmektedir. Geçen seneki savaştan sonra bile Gazze'ye ilaç, insani yardım, enerji ve su girişi varken, ambargodan bahsedebilir miyiz?
Türkiye ve İsrail'in seçim dönemleri ve iç politika dengeleri sebebiyle mi adım atılamıyor?
Ben bu konuları doğrudan iç politika gerekçelerine bağlamayı doğru bulmuyorum. İsrail sçimlerden yeni çıktı ve henüz hükümet kurulmadı. Türkiye de 7 Haziran'da seçime girecek. Sonuçlarını ve her iki ülkedeki değişimlerini, ve etkilerini bilemiyorum. Ancak ilişkilerin eski seviyesine dönmesi iki ülkenin de çıkarınadır.
İsrail ve Türkiye'nin yeniden ilişkilerinin tamamen düzelmesi mümkün mü?
Kesinlikle. Ben tekrar bu seviyeye ulaşılması gerektiğini düşünüyorum ve bunu mümkün görüyorum. İsrail ve Türkiye'nin ortak çıkarlarına ilave olarak terörle mücadele, enerji kaynaklarınının farklı kazanımları ve bölgesel ekonomik gelişmeler iki ülke arasında daha derin bağlar kurmasını sağlayacak.
Stratejik işbirliği mümkün
Temel mesele nedir o zaman? Süreç neden başlamıyor?
Normalleşmenin kademe kademe geleceğini düşünüyorum, muhtemelen bir günde olmayacak. Önce politik diyalog başlayacak ardından stratejik konulara geçilecek diye düşünüyorum. Bu gecikme normaldir diyemem fakat kimse için sürpriz olmadı, herkes tarafından bilinen sebeplerden ötürü.
Türkiye - İsrail ilişkileri yeniden stratejik işbirliği seviyesine gelebilir mi?
İsrail ve Türkiye bölgede gerçekten işleyen demokrasiye sahip iki ülke, başka örnek yok. Ortak stratejik değerleri paylaşıyoruz. Terörle mücadele, enerji arzının çeşitlendirilmesi ve güvenliği hem bölge için hem de iki ülke için çok önemli. İsrail çok yakında doğalgaz ihracatına başlayacak. Akdeniz'de İsrail sahillerinde Leviathan'da çok zengin kaynaklar var. Bu kaynağın 30 yıl kadar yetecek düzeyde olduğunu tahmin ediyoruz. Bu gazın yaklaşık yüzde 40'ı ihraç edilecek.
Türkiye İsrail'den doğalgaz mı alacak diyorsunuz?
Kesinlikle öyle düşünüyorum. Leviathan üzerinden Türkiye'ye doğru inşa edilecek bir doğalgaz boru hattı ile bu kaynakların hatta sadece Türkiye değil Türkiye üzerinden Batı'ya ulaştırılacağına inanıyorum.
İsrail Türkiye'nin itirazlarına rağmen Akdeniz'den gaz çıkarılması konusunda Güney Kıbrıs ile anlaşma imzaladı mı?
Hayır anlaşma değil sadece belli konularda görüşbirliğine varıldı, özellikle bu alanlarda işbirliğinin geliştirilmesi için. Biz Türkler ve Rumlar arasında herhangi bir tarafı tutmuyoruz. Gerçek şu ki doğalgaz geleceğin yakıtı olacak ve buradaki kaynakları bölgedeki ülkelerin tamamı kullanabilmeli.
Türkiye'den İsrail'e boru hattıyla içme suyu sağlayacak bir proje vardı. Ne durumda şu anda?
Bu konu gündemde değil. Çünkü İsrail deniz suyunu arıtarak kullanıyor. Bu konuda teknolojimiz çok gelişti ve ülke çapında yaygınlaştı. Suyun yönetimi gelecek için çok önemli. Deniz suyunda sonsuz bir kaynak var, eğer teknolojiye sahipseniz büyük avantaj elde etmiş oluyorsunuz.
Türkiye ile İsrail arasında savunma alanında yürüyen herhangi bir çalışma mevcut mu?
Politik, askeri ve stratejik işbirliği projeleri donduruldu. Umarım tekrar başlayabilir bu işbirliği projeleri. Fakat bu arada halklar arasında, sivil toplum projeleri, yumuşak işbirliği alanlarında geliştirilmeli. Bunu çok mümkün görüyorum. Mesela bakın Macabi Tel Aviv takımı taraftarları buraya geldi. İsrailli taraftarlar Trabzon'da yaşanan olaylardan ötürü Fenerbahçe için geçmiş olsun pankartı taşıdı. Bence hoş bir jest oldu.
Türk basınında İsrail devletinin Türkiye'deki seçimleri AK Parti'nin tekrar kazanmasını istemediğini yazdı. Nereden çıkmış olabilir bu haberler?
Bu doğru değil. Demokrasilerde böyle bir şey olabilir mi? Kimse böyle şeyler söylelyemez. Bakın bizim ülkemiz için de "Likud gidecek İşçi Partisi gelecek" gibi haberler çıktı. Sonuç böyle olmadı.
Eğer AK Parti yeniden birinci parti olarak hükümeti kurarsa Türkiye- İsrail ilişkileri ne yönde etkilenir?
Türkiye bölgedeki gerçek bir demokrasi. Sonuçlara herkes saygı duymalı.
Türkleri seviyoruz
Türkiye'nin imajı nasıl şu an İsrail'de bütün yaşanan tartışmalardan sonra?
Son dört beş yıldaki politik tansiyon ve sorunlara rağmen iki ülke halkı arasında büyük benzerlik ve yakınlık söz konusu. İsrail büyük oranda Osmanlı kültüründen etkilenmiştir. İsrail'deki binalara bakın, yediklerimize bakın, müziğimizde kültürümüzde Osmanlı'nın derin izleri vardır. İsrail kurulduğundan bugüne kadar ilişkilerimizde her 10- 20 yılda bir ciddi iniş çıkışlar oldu. Bugün yaşananlar ilk değil.
İsrail halkı sandığa giderken öncelikle ne düşünür? Eskiden olduğu gibi güvenlik konuları birinci öncelik mi?
Evet hala böyle, kesinlikle. Güvenlik İsrailliler için en önemli konu olmaya devam ediyor. Sandığa giden insanlar rasyonel olduğu kadar duygusal kararlar da alırlar.
Türkiye ile İsrail arasındaki ticaret hacmi ne durumda?
İki ülke arasındaki siyasi durgunluğa rağmen, 2012 yılında 3.8 milyar olan ticaret hacmi 2014 yılında 5.5 milyara erişerek yüzde 30'a varan gelişme gösterdi. Ticaret olumlu ilerleme gösteren tek dal değil. Karşılıklı yatırımlar, yenilenebilir enerji, finansal kaynaklar, hizmet sektörü ve hava yoluyla seyahatlerin yarattığı yan endüstriler her gün biraz daha gelişme gösteriyor.
Yeni işbirliği alanları ne olabilir iki ülke arasında?
Mücevherat özellikle elmas ticareti gelişmeye çok açık. İsrail 15 milyar dolarlık ticaret yapıyor bu sektörde, hammadeleri işleyip yeniden satıyoruz ve Türkiye bu konuyla çok ilgili. Enerji konusunda, özellikle yenilenebilir enerji konusunda büyük imkanlar var. İsrail tarım alanında çok iyi. Gelecek hafta İzmir'den İsrail'e 40 işadamı gelecek. Sağlık alanında çok gelişmiş bir ülkeyiz, Türkiye'den çok gelen oluyor.
THY İsrail'de birinci
Havayolu seferleri ve turizm ilişkilerimiz ne düzeyde?
Günde 10 uçuş var. İstanbul ve Tel Aviv arasında günde ortalama 10 uçuş var. THY ve Pegasus düzenli olarak uçuyor. Türk Hava Yolları İsrail'deki en büyük taşıyıcı durumunda. Geçen sene THY İsrail'den 700 bin, Pegasus 300 bin yolcu taşıdı. Oteller, acentalar bu ilişkiden büyük kazanç sağlıyor.
İsrail'den Türkiye'ye gelen turist sayısı ne kadar? Eskiden 500- 600 bin dolayındaydı.
Şimdi sanırım 100 binin altına düştü.
Türkiye'den İsrail'e kadar ziyaretçi gidiyor?
Sanırım 100 bin civarında. Türkiye'den gidenlerin sayısında artış var.
Antalya- Tel Aviv arasında charter uçuşlar başlayacak mı?
Evet sanırım başlayacak. Hatta belki Bodrum bile olabilir.
İsrail Dışişleri Bakanlığı, İsrail vatandaşlarına Türkiye'ye gitmeyin gibi bir uyarı yapıyor mu?
Hayır sadece Türkiye'nin doğu bölgeleri için bir uyarı var. Bu da Türkiye ile ilgili bir sorundan değil Suriye ve Irak'taki durumdan kaynaklanıyor. Bu uyarılar tavsiye niteliğinde, kimsenin seyahatini yasaklamıyoruz. Üstelik bu tip tavsiyeler dünyanın başka yerlerine gidenler için de geçerli.
Türkiye ve İsrail arasında vizelerin kaldırılması mümkün mü?
Elbette herşey mümkündür ancak bugün genel olarak konuşmak gerekirse güvenlik ihtiyacı bütün ülkeler bakımından kritik hale geldi. Özellikle son dönemde Batılı ülkeler üzerinden gelip Türkiye üzerinden geçen cihatçılar ciddi güvenlik riski oluşuruyor.
Günde kaç vize veriyorsunuz?
Ayda 600 vize veriyoruz. İstanbul ve Ankara vize verdiğimiz iki nokta. Uzun dönemli ve çok girişli vize de verebiliyoruz duruma göre. Türkiye'den dini ziyaret amacıyla gelen Türk vatandaşları da var. En fazla 5 gün içinde vize başvurularına yanıt veriyoruz.
Türkiye'den yılda 100 bin ziyaretçi İsrail'e geliyor. Türsab'la da işbirliği yapıyoruz. Türk vatandaşları hac ziyaretinin bir parçası olarak Kudüs'e de geliyor.
İsrail Havayolları ELAL'in Türkiye seferlerine başlayacağı konuşuluyordu, hatta geçen yıl için hazırlık vardı. Bu girişim ertelendi mi?
EL AL özel bir şirket. Aldığı kararlar yüzde yüz ticari çıkarlarına bağlı, devletle ilgili değil. Yakın gelecekte ELAL ın İstanbul'a uçuşu yok; ve bu yüzden İsrailliler Türk havayolu şirketlerini kullanmaktalar.
Gaziantepli Başkonsolos
Birçok İsraillinin Türkiye ile akrabalık bağı mevcut. Sizin de var mı?
Sefarad bir aileden geliyorum. Baba tarafımdan ailemiz 100 yıl kadar önce Gaziantep'ten eşek üstünde İsrail'e göç etmiş.
Biraz Yahudi diasporası bahsetmek istiyorum. Dünyada en çok Yahudi hangi ülkelerde yaşıyor? Son dönemde Türkiye'ye bakışları değişti mi?
Amerika'da 5 milyon, Fransa'da 600 bin Yahudi var. Bu iki ülke en yoğun Yahudi nüfus barındıran yerler arasında. Yahudi lobilerinin politik duruşları ve tercihleri hakkında topyekün bir fikir yürütmek mümkün değil. Hepsinin farklı bir pozisyonu ve ajandası var. Ancak bu örgütlerin ve kurumların geneli Türkiye'nin bölgesinde demokratik ve önemli bir ülke olarak pozitif bir rol oynamasını isterler. İsrail- Türkiye ilişkilerinin güçlü olmasından da memnuniyet duyarlar.
Ortadoğu'daki gelişmeleri nasıl değerlendiriyorsunuz?
Daha önce hiç bu kadar kötü olmamıştı. En kötü dönemini yaşıyor bölge. Tam bir kaos var. Sadece bu tehlike bile bölgenin tek çalışan demokrasisine sahip İsrail ve Türkiye'nin yakınlaşmasını gerektiriyor.
İran'a karşı birlikte duralım
İran hala en büyük tehdit mi İsrail için? Tahran'a güvenmiyorsunuz?
ABD ile İran arasındaki uzlaşmanın Tahran'ı nükleer aktivitelere devam etmek konusunda cesaretlendirecek. Konvansiyonel ve balistik kapasitesini geliştirecek. Teröre destek olmaya devam edecek. İran Türkiye'yi de vurabilecek 400 konvansiyonel füzeye sahip. Füzelerin menzili 2 bin kilometreden fazla. Ayrıca cruise füzeleri var. Bahreyn ve Yemen'i istikrarsızlaştırmaya devam ediyorlar. İran böyle bir kapasiteye sahipken, terörizmi desteklerken biz risk alamayız.
İran'a ambargonun kaldırılmasına karşı mısınız?
Evet çünkü bu ambargo İran'ın hassas savaş teknolojilerine ulaşmasını engelliyordu. Şimdi İran'ın eli ve imkanları daha güçlendi.
İsrail ve Türkiye Yemen konusunda aynı şeyleri mi düşünüyor?
Evet, kesinlikle. İran'ın radikalleşmesine karşı da İsrail- Türkiye işbirliği çok çok önemli. Sadece bu mesele bile Tel Aviv - Ankara ilişkilerinin bölge açısından ne kadar kritik olduğunu gösteriyor.
Bazı iddialar var, kimi zaman eleştiriler geliyor. Türkiye'de anti semitizm (Yahudi düşmanlığı) arttığını düşünüyor musunuz?
Hayır böyle bir artış olduğunu görmüyorum. Türkiye'de Yahudileri hedef alan, fiziksel boyutlara varan bir taciz ve suç eylemleri olmuyor. Fakat Avrupa başta olmak üzere dünyanın geri kalan bölümlerinde inanılmaz bir artış söz konusu. Bu saldırılar çok farklı düzeylerde gerçekleşebiliyor. Karikatürler, yazılar, marmetlere saldırılar, tahrip edilen okul ve sinagoglar o kadar çok ki...
PKK'yı desteklemedik
Bazı Batılı ülkeler Türkiye'nin cihatçı gruplarla işbirliği yaptığını iddia ettiler, Türk hükümeti bu yöndeki haberlere sert şekilde yanıt verdi ve yalanladı. İsrail bu konuda ne düşünüyor?
Biz Türkiye'nin cihatçı gruplara yardım ettiğini yada işbirliği yaptığını düşünmüyoruz. Böyle bir bilgimiz yok.
İsrail'in geçmişte PKK ile ilişkisi olduğuna dair iddialar ortaya atıldı? Ne diyorsunuz?
İsrail Kürt probleminin çözümlenmesi taraftarıdır. PKK'ya yardım iddiaları yanlıştır. PKK, Türkiye, Avrupa ve Amerika Birleşik Devletlerinde terör örgütü olarak tanınıyor. İsrail'in hiçbir zaman PKK ile ilişkisi olmamıştır.
İsrail, Suriye'de Beşar Esad'ın koltuğunu korumasından yana mı?
İsrail'in Suriye ile 1974'ten bu yana ilişkisi yok. Cihad, İŞİD, ve Cabahat El Nusra gibi terörist hücrelerin gelmesine kadar İsrail Suriye sınırında sessizlik var olmuştur. Bu terör örgütlerine ilave olarak Esad rejimine teröristlerle savaşmasına yardım eden Hizbullah var. Yeni durumda terörist militanlar Golan Tepelerinde İsrail sınırında büyük tehdit oluşturmakta. İsrail, Esad rejimini Suriye'deki egemen güç olarak görmekte ve onu İsrail'in toprak bütünlüğü ve güvenlik durumunun devamını sağlayan bir köprü gibi görmektedir.
Şii- Sünni savaşına ne diyorsunuz?
Sünni ve Şiiler arasındaki çatşma insanlık tarihinde rastladığımız en acımasız çekişmedir. Hem Ortadoğu'nun gelceği için tehdit oluşturmakta hem de mezhep farklılığı yüzünden bölgedeki dengeli unsurlar için de tehlike teşkil etmektedir.
Nisan ayının İsrail için özel bir önemi mi var?
Çok doğru. 22 Nisan'da İsrail savaşta ve terör saldırısında ölen kayıplarını anıyor. Yahudi halkının varlığı, tarihin en başından beri savaşlar, zayiat ve evlatlarımızın anma törenleri içinde süregelmiştir. En coşkulu anlarımızda bile merhumlarımızın hatırası ile derin kedere boğuluyoruz. 23 Nisan'da ise özgürlüğümüzün 67. yılını kutluyoruz. İsrail dünya üzerinde savaşlarda galip gelen ama yine de barış isteyen tek ülkedir. Batı yarım kürede en hızlı doğum oranına sahip ülke olan İsrail, en fazla bilgisayara sahip dünyanın birinci ülkesi, kişi başına düşen yeni kitap sayısında dünyanın ikinci ülkesi, ileri akademik ünvanlarda dünyanın üçüncü ülkesi, bilimsel ve teknolojik başarılarıyla tanınıyor ve Ortadoğu'daki en gelişmiş ekonomiye sahip.
(Fotoğraflar: Muzaffer Kantarcıoğlu)
Türkiye ve İsrail'in bir dönem stratejik müttefiklik mertebesine yaklaşan ilişkisi, İsrail'in Gazze operasyonları, One Minute olayı ve Mavi Marmara baskını sonrasında büyük oranda zarar gördü. Karşılıklı sert açıklamalar ve restleşmeler nedeniyle diplomatik ilişkilerin düzeyi de hayli geriledi. Türkiye bizzat liderler seviyesinde İsrail'i insanlık suçu işlemekle suçlarken Tel Aviv hükümeti Ankara'yı İsrail vatandaşlarını hedef alan terör eylemlerini görmezden gelmekle suçlamıştı.
Yıllar sonra ABD'nin araya girmesiyle iki ülke arasında normalleşmenin ilk işaretleri geldi, hatta bizzat İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu Mavi Marmara operasyonundan ötürü Türkiye'den resmen özür diledi. Ancak daha sonra beklenen ilerlemeler sağlanamadı.
Peki şimdi ne olacak? Bu konuları Türkiye'deki en yüksek düzeyli İsrailli diplomat olan Başkonsolos Shai Cohen ile konuştum.
Önce güncel tartışmayı sormak istiyorum. Ermeni soykırımı tartışmalarında İsrail nerede duruyor?
İsrail'in resmi görüşü diğer birçok ülke gibi Ermeni felaketini soykırım olarak tanımamaktır. Diğer taraftan, İsrail Ermeni felaketine anlayış göstererek, yaşadıkları felakete önem vermektedir ve Ermeni halkıyla dayanışma içindedir. İlave etmek isterim ki, bize göre tek bir Soykırım "Shoah" vardır o da ikinci Dünya Savaşı sırasında Nazilerin sadece Yahudi oldukları için katlettikleri 6 Milyon insanın olayıdır.
Türkiye ile İsrail arasındaki ilişkilerin normalleşmesini bekliyor musunuz? Yakında hangi gelişmeler yaşanabilir?
İsrail Başbakanı Netanyahu, Mavi Marmara olayı için üzüntülerini dile getirmiş ve tazminat konusu tartışılmıştı. Ben tazminat ve özür konusunda artık bir sorun kaldığını düşünmüyorum. Türkiye'nin üçüncü şart olarak öne sürdüğü Gazze'de ambargoya gelince, denizden uygulanan ambargo uluslararası kurallara uygun olup, Gazze'ye deniz yoluyla girebilecek kaçak silahları durdurmak için süregelmektedir. Geçen seneki savaştan sonra bile Gazze'ye ilaç, insani yardım, enerji ve su girişi varken, ambargodan bahsedebilir miyiz?
Türkiye ve İsrail'in seçim dönemleri ve iç politika dengeleri sebebiyle mi adım atılamıyor?
Ben bu konuları doğrudan iç politika gerekçelerine bağlamayı doğru bulmuyorum. İsrail sçimlerden yeni çıktı ve henüz hükümet kurulmadı. Türkiye de 7 Haziran'da seçime girecek. Sonuçlarını ve her iki ülkedeki değişimlerini, ve etkilerini bilemiyorum. Ancak ilişkilerin eski seviyesine dönmesi iki ülkenin de çıkarınadır.
İsrail ve Türkiye'nin yeniden ilişkilerinin tamamen düzelmesi mümkün mü?
Kesinlikle. Ben tekrar bu seviyeye ulaşılması gerektiğini düşünüyorum ve bunu mümkün görüyorum. İsrail ve Türkiye'nin ortak çıkarlarına ilave olarak terörle mücadele, enerji kaynaklarınının farklı kazanımları ve bölgesel ekonomik gelişmeler iki ülke arasında daha derin bağlar kurmasını sağlayacak.
Stratejik işbirliği mümkün
Temel mesele nedir o zaman? Süreç neden başlamıyor?
Normalleşmenin kademe kademe geleceğini düşünüyorum, muhtemelen bir günde olmayacak. Önce politik diyalog başlayacak ardından stratejik konulara geçilecek diye düşünüyorum. Bu gecikme normaldir diyemem fakat kimse için sürpriz olmadı, herkes tarafından bilinen sebeplerden ötürü.
Türkiye - İsrail ilişkileri yeniden stratejik işbirliği seviyesine gelebilir mi?
İsrail ve Türkiye bölgede gerçekten işleyen demokrasiye sahip iki ülke, başka örnek yok. Ortak stratejik değerleri paylaşıyoruz. Terörle mücadele, enerji arzının çeşitlendirilmesi ve güvenliği hem bölge için hem de iki ülke için çok önemli. İsrail çok yakında doğalgaz ihracatına başlayacak. Akdeniz'de İsrail sahillerinde Leviathan'da çok zengin kaynaklar var. Bu kaynağın 30 yıl kadar yetecek düzeyde olduğunu tahmin ediyoruz. Bu gazın yaklaşık yüzde 40'ı ihraç edilecek.
Türkiye İsrail'den doğalgaz mı alacak diyorsunuz?
Kesinlikle öyle düşünüyorum. Leviathan üzerinden Türkiye'ye doğru inşa edilecek bir doğalgaz boru hattı ile bu kaynakların hatta sadece Türkiye değil Türkiye üzerinden Batı'ya ulaştırılacağına inanıyorum.
İsrail Türkiye'nin itirazlarına rağmen Akdeniz'den gaz çıkarılması konusunda Güney Kıbrıs ile anlaşma imzaladı mı?
Hayır anlaşma değil sadece belli konularda görüşbirliğine varıldı, özellikle bu alanlarda işbirliğinin geliştirilmesi için. Biz Türkler ve Rumlar arasında herhangi bir tarafı tutmuyoruz. Gerçek şu ki doğalgaz geleceğin yakıtı olacak ve buradaki kaynakları bölgedeki ülkelerin tamamı kullanabilmeli.
Türkiye'den İsrail'e boru hattıyla içme suyu sağlayacak bir proje vardı. Ne durumda şu anda?
Bu konu gündemde değil. Çünkü İsrail deniz suyunu arıtarak kullanıyor. Bu konuda teknolojimiz çok gelişti ve ülke çapında yaygınlaştı. Suyun yönetimi gelecek için çok önemli. Deniz suyunda sonsuz bir kaynak var, eğer teknolojiye sahipseniz büyük avantaj elde etmiş oluyorsunuz.
Türkiye ile İsrail arasında savunma alanında yürüyen herhangi bir çalışma mevcut mu?
Politik, askeri ve stratejik işbirliği projeleri donduruldu. Umarım tekrar başlayabilir bu işbirliği projeleri. Fakat bu arada halklar arasında, sivil toplum projeleri, yumuşak işbirliği alanlarında geliştirilmeli. Bunu çok mümkün görüyorum. Mesela bakın Macabi Tel Aviv takımı taraftarları buraya geldi. İsrailli taraftarlar Trabzon'da yaşanan olaylardan ötürü Fenerbahçe için geçmiş olsun pankartı taşıdı. Bence hoş bir jest oldu.
Türk basınında İsrail devletinin Türkiye'deki seçimleri AK Parti'nin tekrar kazanmasını istemediğini yazdı. Nereden çıkmış olabilir bu haberler?
Bu doğru değil. Demokrasilerde böyle bir şey olabilir mi? Kimse böyle şeyler söylelyemez. Bakın bizim ülkemiz için de "Likud gidecek İşçi Partisi gelecek" gibi haberler çıktı. Sonuç böyle olmadı.
Eğer AK Parti yeniden birinci parti olarak hükümeti kurarsa Türkiye- İsrail ilişkileri ne yönde etkilenir?
Türkiye bölgedeki gerçek bir demokrasi. Sonuçlara herkes saygı duymalı.
Türkleri seviyoruz
Türkiye'nin imajı nasıl şu an İsrail'de bütün yaşanan tartışmalardan sonra?
Son dört beş yıldaki politik tansiyon ve sorunlara rağmen iki ülke halkı arasında büyük benzerlik ve yakınlık söz konusu. İsrail büyük oranda Osmanlı kültüründen etkilenmiştir. İsrail'deki binalara bakın, yediklerimize bakın, müziğimizde kültürümüzde Osmanlı'nın derin izleri vardır. İsrail kurulduğundan bugüne kadar ilişkilerimizde her 10- 20 yılda bir ciddi iniş çıkışlar oldu. Bugün yaşananlar ilk değil.
İsrail halkı sandığa giderken öncelikle ne düşünür? Eskiden olduğu gibi güvenlik konuları birinci öncelik mi?
Evet hala böyle, kesinlikle. Güvenlik İsrailliler için en önemli konu olmaya devam ediyor. Sandığa giden insanlar rasyonel olduğu kadar duygusal kararlar da alırlar.
Türkiye ile İsrail arasındaki ticaret hacmi ne durumda?
İki ülke arasındaki siyasi durgunluğa rağmen, 2012 yılında 3.8 milyar olan ticaret hacmi 2014 yılında 5.5 milyara erişerek yüzde 30'a varan gelişme gösterdi. Ticaret olumlu ilerleme gösteren tek dal değil. Karşılıklı yatırımlar, yenilenebilir enerji, finansal kaynaklar, hizmet sektörü ve hava yoluyla seyahatlerin yarattığı yan endüstriler her gün biraz daha gelişme gösteriyor.
Yeni işbirliği alanları ne olabilir iki ülke arasında?
Mücevherat özellikle elmas ticareti gelişmeye çok açık. İsrail 15 milyar dolarlık ticaret yapıyor bu sektörde, hammadeleri işleyip yeniden satıyoruz ve Türkiye bu konuyla çok ilgili. Enerji konusunda, özellikle yenilenebilir enerji konusunda büyük imkanlar var. İsrail tarım alanında çok iyi. Gelecek hafta İzmir'den İsrail'e 40 işadamı gelecek. Sağlık alanında çok gelişmiş bir ülkeyiz, Türkiye'den çok gelen oluyor.
THY İsrail'de birinci
Havayolu seferleri ve turizm ilişkilerimiz ne düzeyde?
Günde 10 uçuş var. İstanbul ve Tel Aviv arasında günde ortalama 10 uçuş var. THY ve Pegasus düzenli olarak uçuyor. Türk Hava Yolları İsrail'deki en büyük taşıyıcı durumunda. Geçen sene THY İsrail'den 700 bin, Pegasus 300 bin yolcu taşıdı. Oteller, acentalar bu ilişkiden büyük kazanç sağlıyor.
İsrail'den Türkiye'ye gelen turist sayısı ne kadar? Eskiden 500- 600 bin dolayındaydı.
Şimdi sanırım 100 binin altına düştü.
Türkiye'den İsrail'e kadar ziyaretçi gidiyor?
Sanırım 100 bin civarında. Türkiye'den gidenlerin sayısında artış var.
Antalya- Tel Aviv arasında charter uçuşlar başlayacak mı?
Evet sanırım başlayacak. Hatta belki Bodrum bile olabilir.
İsrail Dışişleri Bakanlığı, İsrail vatandaşlarına Türkiye'ye gitmeyin gibi bir uyarı yapıyor mu?
Hayır sadece Türkiye'nin doğu bölgeleri için bir uyarı var. Bu da Türkiye ile ilgili bir sorundan değil Suriye ve Irak'taki durumdan kaynaklanıyor. Bu uyarılar tavsiye niteliğinde, kimsenin seyahatini yasaklamıyoruz. Üstelik bu tip tavsiyeler dünyanın başka yerlerine gidenler için de geçerli.
Türkiye ve İsrail arasında vizelerin kaldırılması mümkün mü?
Elbette herşey mümkündür ancak bugün genel olarak konuşmak gerekirse güvenlik ihtiyacı bütün ülkeler bakımından kritik hale geldi. Özellikle son dönemde Batılı ülkeler üzerinden gelip Türkiye üzerinden geçen cihatçılar ciddi güvenlik riski oluşuruyor.
Günde kaç vize veriyorsunuz?
Ayda 600 vize veriyoruz. İstanbul ve Ankara vize verdiğimiz iki nokta. Uzun dönemli ve çok girişli vize de verebiliyoruz duruma göre. Türkiye'den dini ziyaret amacıyla gelen Türk vatandaşları da var. En fazla 5 gün içinde vize başvurularına yanıt veriyoruz.
Türkiye'den yılda 100 bin ziyaretçi İsrail'e geliyor. Türsab'la da işbirliği yapıyoruz. Türk vatandaşları hac ziyaretinin bir parçası olarak Kudüs'e de geliyor.
İsrail Havayolları ELAL'in Türkiye seferlerine başlayacağı konuşuluyordu, hatta geçen yıl için hazırlık vardı. Bu girişim ertelendi mi?
EL AL özel bir şirket. Aldığı kararlar yüzde yüz ticari çıkarlarına bağlı, devletle ilgili değil. Yakın gelecekte ELAL ın İstanbul'a uçuşu yok; ve bu yüzden İsrailliler Türk havayolu şirketlerini kullanmaktalar.
Gaziantepli Başkonsolos
Birçok İsraillinin Türkiye ile akrabalık bağı mevcut. Sizin de var mı?
Sefarad bir aileden geliyorum. Baba tarafımdan ailemiz 100 yıl kadar önce Gaziantep'ten eşek üstünde İsrail'e göç etmiş.
Biraz Yahudi diasporası bahsetmek istiyorum. Dünyada en çok Yahudi hangi ülkelerde yaşıyor? Son dönemde Türkiye'ye bakışları değişti mi?
Amerika'da 5 milyon, Fransa'da 600 bin Yahudi var. Bu iki ülke en yoğun Yahudi nüfus barındıran yerler arasında. Yahudi lobilerinin politik duruşları ve tercihleri hakkında topyekün bir fikir yürütmek mümkün değil. Hepsinin farklı bir pozisyonu ve ajandası var. Ancak bu örgütlerin ve kurumların geneli Türkiye'nin bölgesinde demokratik ve önemli bir ülke olarak pozitif bir rol oynamasını isterler. İsrail- Türkiye ilişkilerinin güçlü olmasından da memnuniyet duyarlar.
Ortadoğu'daki gelişmeleri nasıl değerlendiriyorsunuz?
Daha önce hiç bu kadar kötü olmamıştı. En kötü dönemini yaşıyor bölge. Tam bir kaos var. Sadece bu tehlike bile bölgenin tek çalışan demokrasisine sahip İsrail ve Türkiye'nin yakınlaşmasını gerektiriyor.
İran'a karşı birlikte duralım
İran hala en büyük tehdit mi İsrail için? Tahran'a güvenmiyorsunuz?
ABD ile İran arasındaki uzlaşmanın Tahran'ı nükleer aktivitelere devam etmek konusunda cesaretlendirecek. Konvansiyonel ve balistik kapasitesini geliştirecek. Teröre destek olmaya devam edecek. İran Türkiye'yi de vurabilecek 400 konvansiyonel füzeye sahip. Füzelerin menzili 2 bin kilometreden fazla. Ayrıca cruise füzeleri var. Bahreyn ve Yemen'i istikrarsızlaştırmaya devam ediyorlar. İran böyle bir kapasiteye sahipken, terörizmi desteklerken biz risk alamayız.
İran'a ambargonun kaldırılmasına karşı mısınız?
Evet çünkü bu ambargo İran'ın hassas savaş teknolojilerine ulaşmasını engelliyordu. Şimdi İran'ın eli ve imkanları daha güçlendi.
İsrail ve Türkiye Yemen konusunda aynı şeyleri mi düşünüyor?
Evet, kesinlikle. İran'ın radikalleşmesine karşı da İsrail- Türkiye işbirliği çok çok önemli. Sadece bu mesele bile Tel Aviv - Ankara ilişkilerinin bölge açısından ne kadar kritik olduğunu gösteriyor.
Bazı iddialar var, kimi zaman eleştiriler geliyor. Türkiye'de anti semitizm (Yahudi düşmanlığı) arttığını düşünüyor musunuz?
Hayır böyle bir artış olduğunu görmüyorum. Türkiye'de Yahudileri hedef alan, fiziksel boyutlara varan bir taciz ve suç eylemleri olmuyor. Fakat Avrupa başta olmak üzere dünyanın geri kalan bölümlerinde inanılmaz bir artış söz konusu. Bu saldırılar çok farklı düzeylerde gerçekleşebiliyor. Karikatürler, yazılar, marmetlere saldırılar, tahrip edilen okul ve sinagoglar o kadar çok ki...
PKK'yı desteklemedik
Bazı Batılı ülkeler Türkiye'nin cihatçı gruplarla işbirliği yaptığını iddia ettiler, Türk hükümeti bu yöndeki haberlere sert şekilde yanıt verdi ve yalanladı. İsrail bu konuda ne düşünüyor?
Biz Türkiye'nin cihatçı gruplara yardım ettiğini yada işbirliği yaptığını düşünmüyoruz. Böyle bir bilgimiz yok.
İsrail'in geçmişte PKK ile ilişkisi olduğuna dair iddialar ortaya atıldı? Ne diyorsunuz?
İsrail Kürt probleminin çözümlenmesi taraftarıdır. PKK'ya yardım iddiaları yanlıştır. PKK, Türkiye, Avrupa ve Amerika Birleşik Devletlerinde terör örgütü olarak tanınıyor. İsrail'in hiçbir zaman PKK ile ilişkisi olmamıştır.
İsrail, Suriye'de Beşar Esad'ın koltuğunu korumasından yana mı?
İsrail'in Suriye ile 1974'ten bu yana ilişkisi yok. Cihad, İŞİD, ve Cabahat El Nusra gibi terörist hücrelerin gelmesine kadar İsrail Suriye sınırında sessizlik var olmuştur. Bu terör örgütlerine ilave olarak Esad rejimine teröristlerle savaşmasına yardım eden Hizbullah var. Yeni durumda terörist militanlar Golan Tepelerinde İsrail sınırında büyük tehdit oluşturmakta. İsrail, Esad rejimini Suriye'deki egemen güç olarak görmekte ve onu İsrail'in toprak bütünlüğü ve güvenlik durumunun devamını sağlayan bir köprü gibi görmektedir.
Şii- Sünni savaşına ne diyorsunuz?
Sünni ve Şiiler arasındaki çatşma insanlık tarihinde rastladığımız en acımasız çekişmedir. Hem Ortadoğu'nun gelceği için tehdit oluşturmakta hem de mezhep farklılığı yüzünden bölgedeki dengeli unsurlar için de tehlike teşkil etmektedir.
Nisan ayının İsrail için özel bir önemi mi var?
Çok doğru. 22 Nisan'da İsrail savaşta ve terör saldırısında ölen kayıplarını anıyor. Yahudi halkının varlığı, tarihin en başından beri savaşlar, zayiat ve evlatlarımızın anma törenleri içinde süregelmiştir. En coşkulu anlarımızda bile merhumlarımızın hatırası ile derin kedere boğuluyoruz. 23 Nisan'da ise özgürlüğümüzün 67. yılını kutluyoruz. İsrail dünya üzerinde savaşlarda galip gelen ama yine de barış isteyen tek ülkedir. Batı yarım kürede en hızlı doğum oranına sahip ülke olan İsrail, en fazla bilgisayara sahip dünyanın birinci ülkesi, kişi başına düşen yeni kitap sayısında dünyanın ikinci ülkesi, ileri akademik ünvanlarda dünyanın üçüncü ülkesi, bilimsel ve teknolojik başarılarıyla tanınıyor ve Ortadoğu'daki en gelişmiş ekonomiye sahip.
(Fotoğraflar: Muzaffer Kantarcıoğlu)
SON DAKİKA
