Canlı Yayın
Esra Öz
Bazı kişiler Q harfini kendileri okuyabilecek şekilde çizerler. Yani, Q’nun kuyruğunu alınlarının sağ tarafına koyarlar. Diğer insanlar karşılarındakinin okuyacağı şekilde, Q’nun kuyruğunu alınlarının sol tarafında olacak şekilde çizerler. Bu hızlı test kendinizi gözlemek için kaba bir ölçüm sağlar. Düşük ölçülü olanlar kendi düşüncelerine önem verenlerdir ve Q harfini kendilerinin okuyabileceği şekilde çizmeye eğilimlidir.
Yüksek ölçüde kendini gözleyenler diğer insanların onları nasıl gördüğüyle ilgilenmeye eğilimlidir. Dikkatin merkezi olmaktan mutludurlar, kendilerini içinde buldukları duruma uydurmak için davranışlarını uyarlayabilirler ve diğerlerinin onları görme şekillerini yönlendirmekte yeteneklilerdir. Sonuç olarak yalan söylemede iyi olmaya eğilimlilerdir.
Bunların hepsinin yalan söylemekle ne ilgisi var?
Profesör Richard Wiseman, medyada yer alan röportajların yalan mı yoksa doğru mu olduğunun anlaşılması üzerine araştırmalar yaparken, insanların kendilerini nasıl gördüğünün önemli olduğunu söylüyor.
Medya ile ortak çalışmalar yürüten Wiseman, BBC’nin efsane sunucularından Sör Robin Day ile canlı yayında iki kez röportaj yapar ve izleyenlerin hangi röportajın yalan içerdiğini saptamasını ister.
İki röportajdan ilki şöyledir:
Richard Wiseman: En sevdiğiniz film ne?
Sör Robin: Rüzgar Gibi Geçti.
Richard Wiseman: Peki neden?
Sör Robin: Ah,o,o,o bir klasik. Muhteşem karakterler; muhteşem bir film yıldızı -Clark Gable; muhteşem bir aktris – Vivien Leigh. Çok etkileyici.
Richard Wiseman: Peki en sevdiğiniz karakter kim?
Sör Robin:Ah, Gable.
Richard Wiseman: Peki kaç kere izlediniz?
Sör Robin: Hmmm… (duraksama) sanırım beş altı defa.
Richard Wiseman: Peki ilk kez ne zaman izlediniz?
Sör Robin: İlk çıktığı zamandı. Sanırım 1939’du.
İkinci röportaj ise şöyledir:
Richard Wiseman: En sevdiğiniz film ne?
Sör Robin: Ah… (duraksama) Bazıları Sıcak Sever.
Richard Wiseman: Peki neden seviyorsunuz?
Sör Robin: Ah, çünkü her gördüğümde daha eğlenceli oluyor. İçinde sevdiğim her türlü parça var. Ve her gördüğümde onları daha çok seviyorum.
Richard Wiseman: En sevdiğiniz karakter kim?
Sör Robin: Ah, Tony Curtis sanırım. Çok sevimli… (kısa bir duraksama) ve çok esprili ve Cary Grant’i çok iyi taklit ediyor ve Marilyn Monroe tarafından baştan çıkarılmaya karşı koymaya çabalarken çok komik.
Richard Wiseman: Peki ilk kez ne zaman izlediniz mi?
Sör Robin: Sanırım ilk çıktığında ve ne zaman olduğunu unuttum.
Sizce hangisi yalan?
Canlı yayın sırasında 30 binin üzerinde telefon alırlar ve izleyenler yalan olan röportajı yüzde 52 oranında bilir. Rüzgar Gibi Geçti filmini gerçekten sevip sevmediği sorulduğunda Sör Robin, şu yanıtı verir: “Tanrım hayır! En gürültülü can sıkıntısı. Ne zaman görsem uyuyakalıyorum.”
Richard Wiseman, televizyondaki sonuçlarda halkın şans eseri olarak doğruyu bulduğunu söyler.
Bu araştırmanın aynı zamanda ulusal radyoda ses kayıtları yayınlanırken, bilim editörü Roger Highfield dökümlerin Daily Telegraph’ta basılmasını sağlar. Gazete okuyucularının yüzde 64’ü, radyo dinleyicilerinin ise yüzde 73’ü doğru olanı bulur.
İnsanlar aldatmacayı saptarken nelere dikkat etmeli?
Medyada gördüğünüz her şeye şüphe ile yaklaşmanız çok önemli. Siz uzman diye izlediğiniz kişilerin sözlerini sorgulamadan doğru olarak kabul ederseniz, kandırılabilirsiniz. Özellikle sağlıklı yaşam konusunda bu tür durumlara karşı çok dikkat etmelisiniz. Açıklama yapan kişinin gerçek uzmanı mı yoksa sözde uzman mı olduğunun ayrımına kendi akıl süzgecinizden geçirdikten sonra karar vermelisiniz. Sözde uzmanların sırf ilgi çekmek ve ünlü olmak için söylediği şaşırtıcı, umut verici ya da mucize gibi sunulan açıklamalarına karşı iki kat şüphe ile yaklaşmalısınız.
Bu araştırmanın da gösterdiği gibi medyada konuşan uzmanların yalan söyleme ihtimalini de aklınızda bulundurmayı unutmayın. İşte bu nedenle medya okuryazarlığı ve sağlık okuryazarlığı bilincinin erken yaşta çocuklara kazandırılması, gelecek nesillerin daha sağlıklı kararlar almasına da yardımcı olacaktır.
Beden dili de yalan söyleyebilir
Kitapta yer alan teoriye göre; göz teması ve el hareketlerini kontrol etmek kolaydır ve yalan söyleyenler bu işaretleri istedikleri izlenimi vermek için kullanabilir. Buna karşın kullanılan kelimeler ve onları söyleme şeklimizi kontrol etmeye çalışmak çok daha zordur.
Yalancıyı ele veren işaretler nelerdir?
· Kullandığı kelimeler ve onları söyleyiş şekline dikkat edin.
· Yalan söyleyenler doğru söyleyenlere göre daha az konuşur ve daha az detay verir.
· Yalan içeren cümleler, gerçek olandan çok daha kısadır.
· Psikolojik uzaklaşma olur yani yalan söyleyenler daha az “ben” kelimesi kullanır.
· Doğru söyleyen duygularını çeşitli şekilde betimler.
· Kişinin sesine ve bilinçsiz kelime seçimi yakalanmasını sağlar.
· Yalan söyleyenler hikayelerinde kendilerine daha az gönderme yapmaya eğilimlidirler.
· Doğru söyleyenler çok detay hatırlamayabilir.
· Vücut dili yanlış yönlendirse de kullanılan kelimeler yalanın anlaşılmasını sağlar.
· İnsanlar bakmaktan çok dinlerken daha iyi yakalar.
Bazı kişiler Q harfini kendileri okuyabilecek şekilde çizerler. Yani, Q’nun kuyruğunu alınlarının sağ tarafına koyarlar. Diğer insanlar karşılarındakinin okuyacağı şekilde, Q’nun kuyruğunu alınlarının sol tarafında olacak şekilde çizerler. Bu hızlı test kendinizi gözlemek için kaba bir ölçüm sağlar. Düşük ölçülü olanlar kendi düşüncelerine önem verenlerdir ve Q harfini kendilerinin okuyabileceği şekilde çizmeye eğilimlidir.
Yüksek ölçüde kendini gözleyenler diğer insanların onları nasıl gördüğüyle ilgilenmeye eğilimlidir. Dikkatin merkezi olmaktan mutludurlar, kendilerini içinde buldukları duruma uydurmak için davranışlarını uyarlayabilirler ve diğerlerinin onları görme şekillerini yönlendirmekte yeteneklilerdir. Sonuç olarak yalan söylemede iyi olmaya eğilimlilerdir.
Bunların hepsinin yalan söylemekle ne ilgisi var?
Profesör Richard Wiseman, medyada yer alan röportajların yalan mı yoksa doğru mu olduğunun anlaşılması üzerine araştırmalar yaparken, insanların kendilerini nasıl gördüğünün önemli olduğunu söylüyor.
Medya ile ortak çalışmalar yürüten Wiseman, BBC’nin efsane sunucularından Sör Robin Day ile canlı yayında iki kez röportaj yapar ve izleyenlerin hangi röportajın yalan içerdiğini saptamasını ister.
İki röportajdan ilki şöyledir:
Richard Wiseman: En sevdiğiniz film ne?
Sör Robin: Rüzgar Gibi Geçti.
Richard Wiseman: Peki neden?
Sör Robin: Ah,o,o,o bir klasik. Muhteşem karakterler; muhteşem bir film yıldızı -Clark Gable; muhteşem bir aktris – Vivien Leigh. Çok etkileyici.
Richard Wiseman: Peki en sevdiğiniz karakter kim?
Sör Robin:Ah, Gable.
Richard Wiseman: Peki kaç kere izlediniz?
Sör Robin: Hmmm… (duraksama) sanırım beş altı defa.
Richard Wiseman: Peki ilk kez ne zaman izlediniz?
Sör Robin: İlk çıktığı zamandı. Sanırım 1939’du.
İkinci röportaj ise şöyledir:
Richard Wiseman: En sevdiğiniz film ne?
Sör Robin: Ah… (duraksama) Bazıları Sıcak Sever.
Richard Wiseman: Peki neden seviyorsunuz?
Sör Robin: Ah, çünkü her gördüğümde daha eğlenceli oluyor. İçinde sevdiğim her türlü parça var. Ve her gördüğümde onları daha çok seviyorum.
Richard Wiseman: En sevdiğiniz karakter kim?
Sör Robin: Ah, Tony Curtis sanırım. Çok sevimli… (kısa bir duraksama) ve çok esprili ve Cary Grant’i çok iyi taklit ediyor ve Marilyn Monroe tarafından baştan çıkarılmaya karşı koymaya çabalarken çok komik.
Richard Wiseman: Peki ilk kez ne zaman izlediniz mi?
Sör Robin: Sanırım ilk çıktığında ve ne zaman olduğunu unuttum.
Sizce hangisi yalan?
Canlı yayın sırasında 30 binin üzerinde telefon alırlar ve izleyenler yalan olan röportajı yüzde 52 oranında bilir. Rüzgar Gibi Geçti filmini gerçekten sevip sevmediği sorulduğunda Sör Robin, şu yanıtı verir: “Tanrım hayır! En gürültülü can sıkıntısı. Ne zaman görsem uyuyakalıyorum.”
Richard Wiseman, televizyondaki sonuçlarda halkın şans eseri olarak doğruyu bulduğunu söyler.
Bu araştırmanın aynı zamanda ulusal radyoda ses kayıtları yayınlanırken, bilim editörü Roger Highfield dökümlerin Daily Telegraph’ta basılmasını sağlar. Gazete okuyucularının yüzde 64’ü, radyo dinleyicilerinin ise yüzde 73’ü doğru olanı bulur.
İnsanlar aldatmacayı saptarken nelere dikkat etmeli?
Medyada gördüğünüz her şeye şüphe ile yaklaşmanız çok önemli. Siz uzman diye izlediğiniz kişilerin sözlerini sorgulamadan doğru olarak kabul ederseniz, kandırılabilirsiniz. Özellikle sağlıklı yaşam konusunda bu tür durumlara karşı çok dikkat etmelisiniz. Açıklama yapan kişinin gerçek uzmanı mı yoksa sözde uzman mı olduğunun ayrımına kendi akıl süzgecinizden geçirdikten sonra karar vermelisiniz. Sözde uzmanların sırf ilgi çekmek ve ünlü olmak için söylediği şaşırtıcı, umut verici ya da mucize gibi sunulan açıklamalarına karşı iki kat şüphe ile yaklaşmalısınız.
Bu araştırmanın da gösterdiği gibi medyada konuşan uzmanların yalan söyleme ihtimalini de aklınızda bulundurmayı unutmayın. İşte bu nedenle medya okuryazarlığı ve sağlık okuryazarlığı bilincinin erken yaşta çocuklara kazandırılması, gelecek nesillerin daha sağlıklı kararlar almasına da yardımcı olacaktır.
Beden dili de yalan söyleyebilir
Kitapta yer alan teoriye göre; göz teması ve el hareketlerini kontrol etmek kolaydır ve yalan söyleyenler bu işaretleri istedikleri izlenimi vermek için kullanabilir. Buna karşın kullanılan kelimeler ve onları söyleme şeklimizi kontrol etmeye çalışmak çok daha zordur.
Yalancıyı ele veren işaretler nelerdir?
· Kullandığı kelimeler ve onları söyleyiş şekline dikkat edin.
· Yalan söyleyenler doğru söyleyenlere göre daha az konuşur ve daha az detay verir.
· Yalan içeren cümleler, gerçek olandan çok daha kısadır.
· Psikolojik uzaklaşma olur yani yalan söyleyenler daha az “ben” kelimesi kullanır.
· Doğru söyleyen duygularını çeşitli şekilde betimler.
· Kişinin sesine ve bilinçsiz kelime seçimi yakalanmasını sağlar.
· Yalan söyleyenler hikayelerinde kendilerine daha az gönderme yapmaya eğilimlidirler.
· Doğru söyleyenler çok detay hatırlamayabilir.
· Vücut dili yanlış yönlendirse de kullanılan kelimeler yalanın anlaşılmasını sağlar.
· İnsanlar bakmaktan çok dinlerken daha iyi yakalar.
SON DAKİKA
